Boven:
Waarschijnlijk is dit de oudste tekening van het Huys van Hengelo. De tekening is toegeschreven aan J. Stellingwerf (1667-1727). De havezate is tussen 1525 en 1530 gebouwd en zeker drie keer centrum van bittere gevechten in de Tachtigjarige Oorlog. Een grote grafsteen van de grondlegger van het Huis, Frederik van Twickelo (?-1545), staat in de Oude Kerk van Stad Delden. Het huis van Hengelo vervalt na 1750 en wordt in 1821 met de grond gelijk gemaakt.

De heren van Hengelo, de familie Van Twickelo, zijn in de Tachtigjarige Oorlog niet of nauwelijks in Hengelo. Adolph van Twickelo woont na 1575 in de Beugelskamp bij Denekamp, is commandant van de Deldense schutterij van 1587 tot 1590, en overlijdt in 1591 in Spaans Oldenzaal. De andere tak Van Twickelo woont in kasteel Twickel bij Delden. Zij staan bekend als trouwe dienaren van de koning van Spanje. Voor andersdenkenden is er geen plaats.

De Spaanse bezetters in Oldenzaal die met spionnen een oogje in het zeil houden, ontdekken onraad in Hengelo. Het begin van de Tachtigjarige Oorlog is al bijna 30 jaar oud wanneer een immigrant, een linnenkoopman uit Danzig, verkering krijgt met een dochter van een rijke familie uit Hengelo.

Huis van Hengelo staat lange tijd leeg
Frederik van Twickelo (foto links als drost van Rheda) junior is 30 of 31 jaar wanneer zijn vader Adolf van Twickelo in 1591 sterft. Frederik volgt hem op als heer van Hengelo. Frederik is in de leer geweest bij graaf Aremberg, stadhouder van Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel en Lingen. In 1568 komt graaf Aremberg om in de slag bij Heiligerlee. Frederik van Twickelo zet zich in voor het katholieke geloof door in het Spaanse leger te dienen. Maar hij keert zich af van de oude religie, na het zien van de gruwelijkheden van de oorlog.

Graaf Arnold van Bentheim maakt Frederik van Twickelo in 1585 drost van Rheda. Het aantal aanhangers van de reformatie groeit na 1580 in Hengelo. De onrust in Twente neemt toe. Zie ook Johan van Voorst. Frederik probeert enkele keren lid te worden van de Ridderschap en Steden van Overijssel. Maar hij woont buiten Overijssel. Hengelo lijkt onbewaakt. Spaanse soldaten van Mendoza steken in 1594 43 huizen in Hengelo in brand. Tot 1625 blijft Frederik van Twickelo drost van Rheda. Hij sterft in 1629.

Spion
Een Spaanse spion meldt in 1596 aan zijn superieuren in Oldenzaal dat een Hengelose verkering heeft met een vreemde. De Spaanse bevelhebber schakelt onmiddellijk de Drost van Twente, Johan Mulert tot Voorst, in. Mulert stuurt twee van zijn mannen naar de woning van de aanzienlijke familie Lansink om de vreemde man te pakken.

Geesje Lansink heeft haar geliefde echter op tijd in veiligheid gebracht en de twee dienaren van de Drost van Twente keren met lege handen terug, waarna Mulert zelf naar het ouderlijk huis van Geesje Lansink gaat en haar scherp ondervraagt. Hoewel haar vader bevestigt dat Geesje verkering heeft, kan de Drost van Twente niet achterhalen waar de man zich verschuilt.

Gegijzeld
Mulert straft hard. Hij gijzelt Geesje in het Huis van Hengelo totdat haar geliefde, die bekend staat onder de naam Wessel Maats, zich zelf aangeeft bij de Drost van Twente.

Medelijden
Het toeval wil nu dat een Spaanse officier, Don Fernando, gelegerd in het Huis van Hengelo, medelijden krijgt met Geesje. Hij wordt verliefd op haar, haalt haar zelfs uit de kerker en brengt haar bij haar ouders.

Wessel Maats is inmiddels soldaat geworden in het Staatse leger. Hij dringt er bij zijn kapitein, Wolter Splinter van den Oldenhof uit Markelo, op aan een aanval te doen op het huis van Hengelo.

Boven: Het huis van Hengelo, Huys te Hengel, met rechts de kapel. (Rechts is het noorden). Nu loopt hier de Bornsestraat. De plek linksonder is de Thiemsbrug. De Berflobeek en Drienerbeek zorgen hier voor de aanvoer van veel water in de grachten. Hottinger maakt deze tekening in 1783.

Boven: Bij het uitgraven van de grachten van het huis Hengelo in 1995 is onder meer een steen met een afbeelding van een leeuw gevonden. Het kasteelterrein is opgenomen in het bouwplan Thiemsland.

Het front is op dat moment, in 1596, al een flink eind genaderd. Voor Mulert wordt de grond te heet onder zijn voeten. Hij krijgt een dreigbrief van Splinter van den Oldenhof. De Spaanse officier Don Fernando de Torres Vedras neemt de plaats in van de Frederik van Twickelo, heer van Hengelo en commandant van de schutterij in Delden.

Het legertje van kapitein Splinter trekt via het bos bij Delden naar Hengelo, overvalt de nachtwaker en bestormt het kasteel. Enkele Spaanse soldaten sneuvelen en de rest vlucht via een achterdeur van het kasteel richting Woolderes.

Feest
Wanneer de zon opkomt gaan soldaten van kapitein Splinter, onder wie de voormalige linnenkoopman Wessel Maats, naar de boerderij van Geesje Lansink. Daar vallen de twee geliefden elkaar in de armen. Ze besluiten zich te verloven en een feest te geven.

Maar het feest wordt verstoord. De drost van Twente, Johan Mulert tot Voorst, is teruggekeerd. Hij stormt met een aantal Spaanse soldaten de Brink op. Ze willen de geliefde van Geesje Lansink meenemen. Splinter valt onmiddellijk de vijand in de Brinkstraat aan. Een timmerman verwondt de drost ernstig. Mulert geeft zijn mannen opdracht zich terug te trekken in het Huis van Hengelo.

Daar hebben zij tevens een gevangene opgesloten. Spaanse soldaten hebben de verrader Don Fernando, die Geesje Lansink liet ontsnappen, in Oele opgepakt. Don Fernando zou het risico lopen nog voor de zon opkomt te worden vermoord. Wessel Maats dringt er darom bij kapitein Splinter op aan onmiddellijk het Huis van Hengelo aan te vallen, te meer omdat de drost van Twente zwaar gewond is.

Splinter overlegt met zijn ondergeschikten. Ze besluiten 500 mannen versterking van Ripperbant van de Hachmeule (Hagmolen bij Bentelo) te halen om het kasteel te kunnen stormen. Kort na zonsopgang trekken de Staatse eenheden van twee kanten op naar het kasteel. De troepen van Splinter naderen vanaf de Thiemsbrug (zuid) de poort van het Huis van Hengelo, terwijl Ripperbant van de Hachmeule aanvalt via Woolde (noord). Hij plaatst enkele kanonnen dreigend op de Hengelose Es, waardoor de drost van Twente gedwongen wordt zich met zijn mannen te verschansen binnen de muren van het kasteel.

Kapitein Splinter stuurt een bemiddelaar, de plaatselijke koster, naar de drost van Twente met het voorstel zich zonder geweld over te geven. Maar de drost weigert, waarna de strijd begint.

Boven:
Van het Huis van Hengelo is alleen een poort over gebleven. De poort is herbouwd bij de ingang van landgoed het Stroot in Twekkelo, tussen Hengelo en Enschede. Zie ook: kastelen in Overijssel.

Boven: Het rechter deel van deze oude boerderij, die tegenover de Waterstaatskerk staat aan de Deldenerstraat, zou zijn opgetrokken met stenen van het voormalige Huys Hengelo dat hier vlakbij, op Thiemsland, heeft gestaan.
Foto Marcel Tettero.

Boven: In het museum van Oald Hengelo is nog een indrukwekkende schouw uit het Huys Hengelo te zien. Het wapen boven is van Goer ofwel Goor. De Ripperda's waren heren van Goor, Hengelo, Boekelo en Boxbergen bij Deventer geweest.

Boven:
Unico Ripperda koopt het huis van Hengelo in 1615 en bouwt het in 1616 weer op. In 1626 begint Unico Ripperda zelfs met de bouw van extra muren, een hoektoren en een poortgebouw. Ripperda wil zich beter kunnen weren tegen mogelijke invallen van Spaanse soldaten uit Oldenzaal.

Maar de staten van Overijssel verbieden de uitbreiding omdat ze bang zijn dat de burcht, eenmaal in Spaanse handen, moeilijk terug te veroveren is. De tekening boven is gemaakt op basis van overlevering.

De kanonnen hebben inmiddels een kasteelmuur ingebeukt. Een molenaar uit Oele houdt het water in de beek tegen waardoor het water in de gracht van het kasteel daalt. Boeren uit Woolde, Oele en Driene maken van takkenbossen een dam in de gracht waar de aanvallers overheen kunnen lopen. Om te voorkomen dat zij de muren bereiken doen de soldaten van de drost enkele keren uitvallen.

's Middags om half twee geven de soldaten zich over. De drost is gesneuveld. Hulp uit Oldenzaal is op dat moment onderweg naar Hengelo. Maar ze komen te laat.

Bronnen: jhr F.W.W.H. Coeverden, Hengelo in vroege jaren. H. Nijhoff, dr H. Reynders, dr A. Verlinde, drs Z. Kolks, J. Kottman, dr E. Jans en de stichting
Oald Hengel.

Boven: Het Huys van Hengelo heeft vermoedelijk een tweede gracht gehad die tien meter breed was.

Het Huis van Hengelo, links met de kapel en begraafplaats aan de Bornsestraat bij het dorp Hengelo (onder). Van rechts naar links stroomt de Drienerbeek en - buiten deze kaart - wordt vanuit het zuiden (onder) water aangevoerd door de Berflobeek. Tussen het dorp Hengelo en de weg naar Borne en Oldenzaal ligt de Thiemsbrug of Tiemsbrug; de brug over de Drienerbeek.

Links: Deze foto is nog meer in westelijke richting gemaakt zodat je van hieruit het hele kasteelterrein kunt overzien. Op de voorgrond de voormalige voorburg, daarachter het kasteel of huys en links bij de bomen de voormalige kapel.

Foto's:
Marcel Tettero