Kasteel Bronkhorst aan de IJssel, iets ten zuiden van Zutphen in handen van het staatse leger na het ontzet van Lochem.

De Spaanse koning heeft Twente weer helemaal onder controle na de mislukte aanval op Goor in de zomer van 1581. Het wordt tijd om alle bezittingen eens op een rij te zetten en belasting te innen zodat de troepen kunnen worden betaald. Zutphen is net heroverd maar de 'ketters' hebben Deventer en Lochem nog steeds in hun macht. Zutphen bevoorraden vanuit Twente, de graanschuur van Oost-Nederland, is daardoor moeilijk, constateert de Spaanse legerleiding in de vestingstad Oldenzaal.

Het kasteel Arckensteijn (nu boerderij Arkelstein) bij Bathmen komt in handen van de opstandelingen. Bovendien slaagt het ontzet van Lochem. De aanhangers van Willem van Oranje bezetten ook de belangrijke kastelen Bronkhorst bij Zutphen aan de IJssel en Keppel bij Doetinchem. Frederik van Pallandt leidt op 29 september 1581 de inname van kasteel Keppel, het huis waarvan hij als aanhanger van Willem van Oranje, was verjaagd.

In de zomer van 1583 steken de oprukkende staatse soldaten Goor en Delden in brand (helemaal rechts op de kaart). De tactiek van de 'verschroeide aarde' passen zij toe. Veel boerderijen gaan in vlammen op. De schrijvers van het quohier van Salland, Derick Hartgers en secretaris Derick van Holth, zijn bezorgd aangezien 'die viandt sich hoe langer hoe meer versterckt'. Zij zitten in de Spaanse vestingsstad Oldenzaal.

Het voormalige kasteel Verwolde (Verwoelde op de kaart) in Laren (afbeelding rechts)

en het huis Dorth (afbeelding rechts), op de grens tussen Gelderland en Overijssel, krijgen Staatse garnizoenen.

Dirck van Haeften, aanhanger van Willem van Oranje, trouwt in 1576 met Elsabé van Dorth. De Spaanse koning laat over zijn vijand noteren: "Derick van Haeften toe Verwoelden bij Lochem, nu gevangen binnen Steenwyck, die oeck op zijn huys der Staeten garnisoen genomen", waaruit blijkt dat Verwolde een verdedigbare sterkte is.

Boven: Kasteel Gramsbergen bij Hardenberg krijgt een Spaans garnizoen. Vlakbij, op de Hardenbergerheide in Venebrugge is in 1580 een grote slag geweest tussen Van Hohenlohe en de malcontenten van Maarten Schenk.

Het is de laatste dag van september in 1583. Welke bezittingen hebben de vijand van de koning in Salland? Uit het beroemde Quohier der bezittingen van de vereeniging tot beoefening van Overijsselsche regt en geschiedenis is al het bezit van de vijand (de staatse aanhangers van Willem van Oranje) uit het jaar 1583, dus nog in het begin van de Tachtigjarige Oorlog, terug te vinden.

Maar de (staatse) vijand is dagelijks in de weer. Boeren sterven door het zwaard of aan de pest. Overlevenden verlaten hun land, op de vlucht voor het krijgsgeweld. De vijand - het slecht betaalde staatse (huurlingen) leger - domineert het platteland rond Lochem.

Verdugo probeert Lochem in te nemen maar de gouverneur van Friesland en Groningen, Willem Lodewijk van Nassau en Van Hohenlohe, weten dat te voorkomen.

Uit het Quohier, opgemaakt in Oldenzaal:

De proost, plaatsvervanger van de abt, van het Sint Jorrijen Gasthuis in Deventer heeft tijdens het beleg van Goor de garve (eerste oogst) van het land gehaald, dat althans verklaar Willem Meijer die koningsgezind is.

'Item 't erf Beckink in Holten gelegen 't welk Evert ten Becke buiten pachtjaren gebruikt up die garve gevende daarboven 's jaars voor de groenlanden twee goudguldens. Welke garve de proost voor het jaar 1581 toen gedorst en gehaald als zij ook anna 1582 thomdeel gedaan, tijdens het beleg van Lochem ende zijns meijer vertreck van 't erf die anders ook die soldaten uitgedorsschet hebben als onze meijer bij ede verklaard'.

'Item 't erf Ten Busch in Holten 't welk Willem ten Busch voor den jaar van 1582 naar meijers recht voor 't laatste jaar zijns pachts up die garve (oogst) toegeseijt (gezaaid) heeft. Item die tiende die bij den erf blijft. Die welke voor den jaar 1581 bij de vijand op Arkensteijn en 's konings krijgsvolk voor Goor van het land gehaald en vervoerd is die garve van het jaar 1582 heeft de proost ten tijde van het beleg voor Lochem en zijn vertrek van het erf doen wegvoeren.' (blz 61)

Het huis Dorth bij Bathmen, van Seijne van Dorth, herbergt staatse (vijandelijke) soldaten. Sijne van Dorth heeft met Sint Anthonis gasthuis in Deventer de tiende uit het erf Veltcamp in de buurschap van Zuijdtlo (Zuidloo) bij Bathmen. Diewelke anno 1581 Johan Steginck uit gedaan heeft. Item de tiende uit beide erven Oijnck toe Suijdtloe.

'Item die koterstede Boijnck aan de Holterdijk bij Arckensteijn. Johan Boijnck betaalt per jaar vijf mudde rogge. Verklaart de huisvrouw van de meijer bij ede dat hij nog zijn landheer van het koren van de jaren 1581 en 1582 geen penning genoten heeft, omdat de vijand op Arckenstein en de Konings krijgsvolk voor Goor en Lochem alles weggehaald hebben.

Kaart links: Keppel ligt onderin, bij Doesburg, en Bronkhorst (Bronckhorst) ligt aan de IJssel tussen Keppel en Zutphen. Spaanse soldaten belegeren Bronkhorst negen maanden lang voordat de staatse soldaten zich overgeven.

Jan van Haersholte van de Leemkuijl bij Dalfsen heeft het erf Bushuijs in de buurschap Junne bij Ommen. Derick ten Bushuijs gebruikt het erf om de jaarlijkse pacht te betalen. 'Item het erf Hackers dat woest ligt.

De erfgenamen van Frans van Haerst die op het huis Eerst bij het convent van Claerenwaeter over de IJssel in Gelderland wonen, hebben een erf Joorlink bij Holten. Jan Hoerlinck gebruikt het erf buiten pachtjaren en geeft 20 mudden rogge per jaar. De vijand op Arckensteijn en het krijgsvolk van de koning bij Goor hebben de pacht van het jaar 1581 weggehaald. Van het jaar 1582 hebben zij de oogst gebruikt voor het ontzet van Lochem. (blz 70).

Het convent Ter Honnepe bij Deventer in de stad Deventer getogen heeft het erf Klein Asschenderp in de buurtschap Thijenraen bij Raalte. Gerrit Helminck gebruikt en verbouwt er graan. De meijer Helminkck verklaart dat hij de oogst van het jaar 1581 heeft betaald. De vijand op Arckensteijn (Arkelstein, links) heeft in 1581 het erf Loe of Loo bij Bathmen vernield.

'Item het erf Snellinck ook in het Loo gelegen. Hendrick Snellinck verbouwt er graan (garve). Willem Omerinck verklaart dat de vijand de oogst van 1581 heeft vernield. Sinds het beleg van Deventer, vier jaar eerder (1579), heeft hij geen pacht betaald. Het koren van het erf Gassinck in Holten is in 1582 op het land blijven staan tijdens het beleg van Lochem. De pachters gingen er vandoor.

Hidde van Voorst van het huis Ten Hagenfoird (Hagenvoorde) woont nu in Deventer. Hij heeft een erf Ten Hoeve (Hove) in de buurtschap Marle bij Hellendoorn. De meijer Derick ten Hoeve verklaart dat soldaten uit Goor vier mudde rogge gestolen (untvoert) hebben. De meijer Hendrick over die Lantweer dat de vijand op Arckensteijn het koren in 1581 heeft weggehaald en dat zijn landheer de pacht van het jaar 1582 tijdens het beleg van Lochem heeft gehaald (wechvoeren). (blz 95).

Koren gestolen
Joost ter Bruggen heeft met Roelof van Twickel (Twijckel) toe Deventer een erf Vriloe bij Heeten en Raalte. De meijer Jan Altinck dat de vijand op Arckensteijn het koren van het land heeft gestolen in 1581. Het jaar daarna is het koren weggevoerd tijdens het beleg van Lochem naar Deventer. (blz 106)

Herman ter Helle die een erf bij Holten heeft zegt dat de vijand op Arckensteijn tijdens het beleg van Goor koren heeft gestolen van zijn land. In 1582 tijdens het beleg van Lochem gebeurt dit nog eens. (blz 123).

Roelof van Hoevel die tot voor kort Goor woonde heeft een erf Teselinck bij Holten. Meijer Lubbert Teselinck verklaart dat Van Hoevel in 1582 tijdens het beleg van Lochem het koren van het land heeft gehaald.

Jan van Ittersum, gevangen op het huis Blijenbeeck van Maarten Schenk, heeft een erf Karler in de buurtschap Wechterholte bij Wije dat deels braak (woest) ligt.

Robert van Ittersum (afbeelding links), ook gevangen in kasteel Blijenbeeck van Maarten Schenk aan de Maas, heeft een erf Voirdhuijs (Voorthuis) in de buurtschap Thijenraen in Raalterkerspel, Stubbenhuis in Bauick bij Hardenberg. Jan Arnts zou hiervoor tienden betalen aan de rentmeester van Twente, Hendrik van Thil. (blz 132)

Gerrit van Rechteren die voor Willem van Oranje vocht en op het kasteel Grambergen heeft gewoond, heeft in het stedeke Gramsbergen bij Hardenberg een huis staan die deels open ligt. De soldaten hebben het 'gedestructeerd'.