Van Hohenlohe laat zich op 13 april opnieuw afkopen. Voor het bedrag van 6400 daalders ligt hij zijn hielen en vertrekt uit Oldenzaal. Maar op 8 mei neemt de unie toch weer ruiters van Van Hohenlohe in dienst. Zo'n 400 soldaten dienen in Overijssel. In Enschede maken zijn ruiters zich schuldig aan diefstal, afpersing en gijzeling. Zij zouden zwaar worden gestraft, zo kondigen de staten aan. Maar of dit werkelijk is gebeurd is de vraag.

De eerste schermutselingen tussen het staatse leger en het Spaanse leger dienen zich aan. De drost van Twente, Goossen van Raesfelt, neemt het kasteel Saasveld op 11 mei in, op verzoek van Godert van Reede, de eigenaar van het kasteel. Zijn jongere broer, die de kant van de Spaanse koning kiest, bewoont Saasveld.

Boven:
De eerste schermutselingen tussen Spaanse en staatse troepen heeft plaats op kasteel Saterslo in Saasveld. Dat is in het jaar 1580.

Boven: Boeren bezetten Zwolle. Maar troepen van Willem van Oranje uit Kampen verjagen de 'desperaten'. Maar het lukt Maarten Schenk, die net een leger van Van Oranje heeft verslagen op de Hardenbergerheide, niet Zwolle te veroveren voor de koning in Spanje.

De boerenopstand is nog steeds niet voorbij. Een harde kern van zo'n duizend boeren neemt in juni de belangrijke hanzestad Zwolle in met hulp van een aantal koningsgezinden.

Maar het staatse garnizoen uit Kampen verjaagt de koningsgezinden uit Zwolle op 17 juni. Dat gebeurt maar net op tijd. Maarten Schenk, in dienst van de koning van Spanje, is onderweg naar Zwolle. Hij moet echter eerst afrekenen met de soldaten van Van Hohenlohe bij Hardenberg.

Hohenlohe is onderweg naar Groningen om het beleg van de stad waar de verrader Rennenberg vastzit te steunen. Maar wanneer hij hoort dat Schenk optrekt vanuit Lingen naar Zwolle besluit Van Hohenlohe om te keren met zijn leger. Schenk wint de strijd op de Hardenbergerheide, maar komt te laat bij Zwolle.

Na de slag op de Hardenbergerheide gaat een deel van wat er nog is overgebleven van het leger van Van Hohenlohe, naar de vestingsstad Coevorden en een ander deel, onder wie Van Hohenlohe zelf, naar Oldenzaal. Troepen van de koning verjagen de 'geuzen' uit Coevorden. Maar Van Hohenlohe zwaait in augustus al weer de scepter in de Drenthse vestingsstad, zij het voor een korte tijd. In september hijst Rennenberg weer de vlag van de Spaanse koning in top in Coevorden.

Rennenberg bedreigt Twente vanuit Coevorden. Het garnizoen van Oldenzaal vraagt daarom versterking aan de unie van Utrecht. Maar nog voordat extra soldaten arriveren staat de vijand al voor de poorten van de stad. Zonder een schot te lossen vertrekt het staatse garnizoen op 24 september 1580, op de voorwaarde dat zij drie maanden niet tegen soldaten van de koning zullen vechten.

Boven: Van het oude kasteel van Coevorden is alleen deze vleugel uit rond 1200 over.

Boven:
Net als de vestingsstad Coevorden wisselt Oldenzaal (boven de Bisschipspoort en de Plechelmuskerk vanuit het noorden gezien) in 1580 regelmatig van garnizoen. De bevolking van de stad en de omliggende regio Twente kent tot 1597 een reeks gewelddadige incidenten.

Partij kiezen
Heel Twente valt nu onder de invloedssfeer van Spanje. De adel moet partij kiezen. Kies je voor de staten, dan wordt je arm. Alle opbrengsten van het land, evenals de zetel in de ridderschap, het college van Overijsselse edelen, gaat aan je neus voorbij. Kies je voor de Spaanse koning dan riskeer je plunderende staatse troepen op je erf. De enige manier zonder schade te overleven is een sauvegarde of vrijgeleide bemachtigen. Ritmeester Herman Ripperda van het hof te Boekelo lukt dit. Hij brengt later als een soort guerrillaleider de Spaanse soldaten samen met Nicolaas van Bevervoorde van het kasteel Oldemeule bij Hengelo veel schade toe.

Sommigen Twentse edelen vluchten naar Duitsland, onder wie de drost van Twente, Goossen van Raesfelt de Jonge. De staatsen benoemen Johan of Jan van Voorst van Grimberg tot zijn opvolger en de Spaansgezinden Johan Mulert van Voorst tot drost van Twente. De drost van Haaksbergen en Diepenheim, Herman van Westerholt - broer van Agnes de vrouwe van Almelo, staat al sinds 1568 aan de kant van de koning.

De Twentenaren staan voortaan bloot aan geweld van zowel Spaanse als staatse zijde. De mensen zijn overgeleverd aan de stemming van de slecht betaalde soldaten en die zijn nooit ver weg. Ritmeester Simon van Limburg mag in november 1580 iedereen rond Oldenzaal gijzelen of koeien afnemen die niet aan de staten (of moet dit Spanjaarden zijn?) geld willen betalen.

Het ontbreekt de Spaanse leiding aan geld om heel Twente te verdedigen. De staatsen kunnen vanuit Lochem regelmatig uitvallen doen in Twente. Doel van de eerste grote aanval is Goor in juli 1581. De staten van Overijssel betalen deze verrassingsaanval. Maar de aanval mislukt ondanks het feit dat de Spaanse soldaten niet veel zin hebben om te vechten. De overgelopen stadhouder Rennenberg is net overleden. Het ontbreekt in het Spaanse kamp aan leiding.

Het kost Johan Mulert tot Voorst veel moeite de troepen weer in actie te krijgen. Maarten Schenk die misschien denkt Rennenberg op te volgen, schiet net op tijd te hulp. Maar Verdugo volgt Rennenberg op. Pas in juni 1584 keren de gegijzelde staatse edelen terug in Twente. Onder de staatse leden van de steden en ridderschap is de verdeeldheid groot.

Boven: De eerste grote aanval op Twente gebeurt in juli 1581. Stadhouder Rennenberg is die maand overleden. Verdugo volgt hem op en boekt zijn eerste succes.

Boven: Francisco Verdugo's eerste succes is de slag om Goor. Hij wint een maand later ook de slag om Noordhorn bij Groningen.

De nieuwe stadhouder Francisco Verdugo en de drost van Twente zijn de machtigste mannen na het debacle van Goor. Verdugo verovert in 1582 en 1583 Steenwijk en Zutphen maar het beleg van Lochem mislukt. Deventer neemt soldaten in dienst die de dorpen en steden 'bezoeken' die de afkoopsom of brandschattingen weigeren te betalen. De staatse troepen vallen Goor opnieuw aan in 1583 en verwoesten een schans. Ook Delden krijgt brandschade. Enschede wordt zelfs korte tijd bezet.

Verschroeide aarde
Na het verlies van Zutphen in 1583 verklaren de Staten-Generaal in juni 1584 het hele platteland van Twente vogelvrij tot grote schrik van de Staten van Overijssel. (bron P.C. Molhuijsen) Zij zijn tegen de tactiek van de verschroeide aarde en voeren als argument aan dat ook de staatse soldaten moeten leven van wat het land opbrengt. Bovendien zouden de boeren nog makkelijker gaan sympatiseren met de Spanjaarden als hun nog meer leed wordt aangedaan. Steun van de bevolking is onmisbaar als je wilt winnen. Pas in december 1584 zien de Staten-Generaal hun fout in.

Naar de volgende pagina