Admiraal Lumey van de watergeuzen
Papenhater, overste Langnagel,
sterft onder verdachte omstandigheden
|
De beroemste admiraal van de watergeuzen is ongetwijfeld Willem van der Marck, heer van Lummen, een gemeente in Belgisch Limburg. Hij wordt kortweg Lumey genoemd. Lumey 'verovert' op 1 april 1572 Den Brielle, de eerste stad die in handen blijft van de rebellen en wordt daarna, op 20 juni 1572, luitenant (in de betekenis van stadhouder of plaatsvervanger) van Willem van Oranje en admiraal van de watergeuzen. Charles Boisot, broer van Lodewijk Boisot, die in eerste instantie voor deze functie van admiraal is gevraagd dankt voor de eer. Boisot verwacht dat hij de watergeuzen niet in de hand kan houden. Lumey denkt dat hij dat wel kan. Willem van Oranje leeft op gespannen voet met de geuzen. Hij probeert samen met zijn broer Lodewijk van Nassau een bruikbare vloot te vormen met de geuzenschepen. Het geld dat met de kaapvaart wordt buitgemaakt, is bestemd voor de strijd tegen Alva. Maar veel geuzen trekken zich niets van de afspraken aan. Tijdens de veldtocht in 1568 in Heiligerlee vestigt Lumey zijn reputatie. Hij is wreed en haat iedereen die katholiek is. Bij de onthoofding van Egmond en Hoorne zweert Lumey zijn haar, baard en nagels te laten groeien tot hij wraak heeft genomen. Lumey krijgt zo de bijnaam overste langnagel. Den Brielle neemt hij met z'n 600 tot 1100 watergeuzen in en tegen de afspraak met Willem van Oranje in laat Lumey een aantal monniken, die de geschiedenis in gaan als de Gorkumse Martelaren, vermoorden. Zie: Marinus Brandt. Veel Hollanders haten Alva maar zij sluiten zich ook niet aan bij Van Oranje. Die geuzen schrikken af. Niet Van Oranje maar Lumey heeft de feitelijke leiding van de Opstand. (bron: Tussen vrijheidsstrijd en burgeroorlog J.J. Woltjer) Beide heren wonen in november 1572 vrijwel naast elkaar aan de Oude Delft. (bron: Het Prinsenhof in Delft). Lumey wil leider van de Opstand zijn. Hij vertrouwt Willem van Oranje niet echt. Lumey's moedertaal is Nederlands, terwijl de Prins liever Frans en Duits spreekt. Lumey voelt zich in Delft als een vis in het water. Zijn moeder is Margaretha van Wassenaar. Lumey is echter allerminst diplomatiek. Hij is niet zo wel bespraakt als Van Oranje. (bron: Willy Alenus) |
Foto boven: Admiraal lumey, Willem van der Marck (14 oktober 1542 Lummen - 1 mei 1578 residentie op de Sint- Maartensberg in Luik). Hij is hier afgebeeld als veroveraar van Den Brielle. De edelman uit Zuid Nederland is berucht om zijn wreedheden. Bron tekening: familiearchief Van Wassenaer in kasteel Twickel. De huiskapelaan van de familie Van Wassenaer, Dirk Woutersz van Catwijk, zou de tekening hebben gemaakt. Lumey's moeder is Margaretha van Wassenaar. |
|
|
Afschuw past bij de moord op de monniken uit Gorinchem (Gorkum) op 8 of 9 juli 1572. Louis Paul Boon schrijft in zijn Geuzenboek dat deze moord in geen enkele verhouding staat met het grote aantal gruweldaden dat onder het Spaanse gezag in Vlaanderen en Brabant, in het huidige België, wordt begaan. Lumey belooft in de vergadering van de Staten van Holland in Dordrecht op 22 juli 1572 zich te houden aan de instructies van Willem van Oranje. Ondanks zijn belofte laat hij Musius op 9 of 10 december 1572 vermoorden. Musius geldt als vriend van Willem van Oranje die regelmatig in het Agathaklooster verblijft. Vanaf november 1572 woont Van Oranje in het voormalige klooster van Musius. Steeds meer steden sluiten zich aan bij de Opstand. Alleen Middelburg, Amsterdam en Goes blijven Spaans. De Staten van Holland vergaderen vanaf 10 augustus 1572 in Haarlem over het voortzetten van de strijd. Het beleg van Amsterdam, één van de laatste steden in Holland in Spaanse handen, staat centraal. Lumey is inmiddels gouverneur (stadhouder) van de prins in Zuid Holland en komt met zijn troepen naar Haarlem op 12 augustus om Amsterdam te belegeren. Wigbolt Ripperda, de commandant van zijn lijfwacht, wordt gouverneur van Haarlem en spreekt de Haarlemmers keer op keer moed in tijdens de belegering (december 1572 - juli 1573). Na een geslaagde uitval van de Amsterdammers moet Lumey al na negen dagen het beleg van Amsterdam staken. In het zuiden van de Nederlanden valt een belangrijke steun voor de Opstand weg na de Bartelomeusnacht (23 augustus 1572). De Franse Koning haalt vrijwel alle Hugenoten naar Parijs en laat hen (zo'n 20.000 tot 35.000 mensen) vermoorden in de zogenaamde Bartelomeusnacht. Een belangrijke steun voor Willem van Oranje, de Hugenoten, valt weg. Optimisme maakt plaats voor verslagenheid. Begin september vertrekt Lumey naar Schoonhoven om deze stad te veroveren. In november valt Zutphen, waarmee het Noorden en Oosten van de Nederlanden verloren zijn gegaan. Nadat ook Naarden op beestachtige wijze is onderworpen op 1 december trekken de Spaanse troepen via Amsterdam naar het volgende slagveld: Haarlem. Links: In het begin van de Opstand ontstaan tal van liederen. Allerlei wapenfeiten worden bezongen. Uitgave uit 1616. |
Rechts: Schilderij van J. Keller (1698 - 1765). Een romantische voorstelling van de inname van Den Brielle. Het schilderij hangt in het historische museum van de stad. De roemruchte kapiteins Marinus Brandt en Adam van Haren bereiken als eersten het toenmalige eiland Voorne. Admiraal Lumey, zijn plaatsvervanger - schout bij nacht Blois van Teslong, kapitein Roobol en veerman Koppelstock spelen een hoofdrol bij de bevrijding van Den Brielle. Elk jaar op 1 april wordt de bevrijding nagespeeld. |
 |
 |
Links:
In het museum in Den Brielle van het streekarchief Voorne-Putten
en Rozenburg hangt het portret van de jongere broer van Lumey, Filips van der Marck.
Willy Alenus uit Oostende, schrijver van Het Oude Land van Loon, Federatie van Geschied- & Oudheidkundige Kringen van Limburg in Hasselt, zegt dat na de dood van Willem Filip hem opvolgt en heer wordt van Lummen,
Seraing-le-Chateau, Borset, Minderheyt en erfvoogd van Franchimont. Nu ligt dit kasteel in puin. Volgens Alenus verlaat Filips in 1572, na de val van Den Brielle de geestelijke stand, huwt Catharina van Manderscheidt en wordt
heer van Schleiden en Kerpen, de heerlijkheden van Catharina's kinderloze ooms. Filips overlijdt op 13 juni 1613.
|
Lumey luistert slecht naar Willem van Oranje
|
Op 4 december zuivert Ripperda, die in Geneve het calvinisme leerde kennen, de Sint Bavo in Haarlem van alles wat katholiek is. Hoewel met de prins is afgesproken dat er geen vernielingen worden gepleegd gebeurt dit toch. Ripperda heeft direct contact met Lumey. Hij is commandant van de lijfwacht van Lumey. Lumey voelt zich niet de mindere van Willem van Oranje. Zolang de Staten van Holland hem steunen, gaat hij zijn eigen gang. Soldaten stoppen in de winter met vechten. De Spanjaarden gaan echter door. Haarlem zou slecht worden verdedigd. Ze moeten daarom onmiddellijk toeslaan. Het huis te Kleef van Brederode, het Reguliersklooster en het Leprozenhuis vallen in handen van de Spanjaarden voordat ze kunnen worden vernield. Spionnen horen dat de geuzen in Noordwijk wagens verzamelen om de insluiting van Haarlem te voorkomen. Don Frederik, zoon van de hertog van Alva, rijdt op 13 december 1572 met zijn troepen via Tetterode (Overveen) en Aerdenhout, de geuzen onder leiding van Lumey, tegemoet. Lumey trekt langs het Manpad (zie foto rechts) naar de Haarlemmerhout met 4000 man, 200 ruiters en vier kanonnen. Bij Berkenrode ontmoet de hoofdmacht van Lumey de goed getrainde Spaanse troepen. De geuzen blijken opnieuw de zwakkere partij. Tot Hillegom, anderhalf uur lopen, worden de rebellen achtervolgd. Zo'n 700 van hen sterven. De Spaanse tercio's hebben nauwelijks mensenlevens te betreuren. De vier dagen daarna wordt Haarlem ingesloten. Zie het beleg van Haarlem. De hoofdmacht van het prinselijk leger ligt in Sassenheim en Sonoy, gouverneur van de prins in het Noorderkwartier, heeft troepen in Egmond. |
Op 18 december 1572 om acht uur 's morgens beginnen de beschietingen van Haarlem. De kanonnen liggen op 120 meter van de Sint Janspoort. 680 salvo's zijn die eerste dag te horen. De stormloop die daarna volgt is slecht voorbereid. De bres in de muur is niet groot genoeg. De Spanjaarden lijden een grote nederlaag. Tweehonderd soldaten vinden de dood bij deze eerste stormloop. De Haarlemse verliezen blijven gering: slechts acht doden. Deze eerste overwinning blijkt belangrijk voor het moreel. De Haarlemmers zien dat ook de goed getrainde Spanjaarden verslagen kunnen worden. De geuzenvloot op het Haarlemmermeer die de Haarlemmers van proviand en munitie voorziet wordt eind mei 1573 verslagen. Schepen uit Amsterdam voorkomen dat Haarlem nog nieuwe voorraden krijgt. De stad raakt totaal ge-isoleerd en moet na een lange strijd van zeven maanden capituleren. |
|
Lumey 'de Papenhater' plundert na Den Brielle (1 april 1572) onder meer het O.L. Vrouweklooster in Loosduinen en de Rotterdamse Sint Laurenskerk. De later heilig verklaarde priester Cornelis Musius op 9 of 10 december 1572 markeert het einde van Lumey als stadhouder en kapitein-generaal van de watergeuzen. Lumey beledigt Musius. Musius is zo bang geworden voor Lumey dat hij uitwijkt naar Amsterdam via Den Haag. Hij krijgt een vrijgeleide van Willem van Oranje. Rechts: Geuzenpenningen in de vorm van een halve maan, symbool van de geuzen. Op de penningen staat: liever Turks dan paaps (Koning Philips is ook in oorlog met het Osmaanse rijk) en En despit de la mes, in hedendaags Frans: En depit de la messe (Tot spijt van de mis). |
 |
 |
Musius wordt door een strijdmakker van Lumey, Gijsbert van Duvenvoirde (Duivenvoorde), heer van Obdam, en bevelhebber van het Haagse garnizoen, gevangen genomen. Hij zou een belangrijke rol bij dienst dood hebben gespeeld. (Gijsbert is de opa van admiraal Jacob van Wassenaar). De mannen van Lumey, verantwoordelijk voor de dood van de Martelaren van Gorkum, brengen de priester naar Leiden. Vermoedelijk begerig naar het geld en de kunstschatten van het Agathaklooster in Delft wordt Musius gruwelijk gemarteld. In de avond van 10 op 11 december 1572 hangen Lumey en zijn aanhangers Musius in Leiden op. Musius wordt later als martelaar voor zijn geloof door rooms-katholieken vereerd. De prins moet afwachten om Lumey aan te pakken na de moord op Musius. Lumey probeert de dagen daarna een insluiting van Haarlem door het Spaanse leger te voorkomen. De Spanjaarden verslaan ten zuiden van Haarlem het geuzenleger met gemak. |
|
Lumey woedend Een vergadering van de Staten van Holland op 10 oktober 1572 in Leiden luiden het begin van het einde in van de heerschappij van Lumey in Holland. De staten besluiten een commissarissen van oorlogszaken te benoemen (Arent van Duvenvoorde, Albert van Egmond en Jacob van Wesembeke). Lumey ziet dit waarschijnlijk als een bedreiging van zijn alleenheerschappij. Bovendien geven de Staten van Holland Coornhert opdracht misdragingen van geuzen in Kennemerland te onderzoeken. Coornhert rapporteert dat de bewoners meer te lijden hebben van de geuzen dan van de Spanjaarden. Lumey is woedend en geeft opdracht Coornhert te doden. De onderzoeker wijkt onmiddellijk uit naar Duitsland. Kort daarna komt Willem van Oranje in Holland, na de mislukte veldtocht in het midden van de Lage Landen. Na de moord op Musius vraagt Willem van Oranje Lumey en Entens op 5 of 6 januari naar Delft te komen voor overleg. Entens wordt daar gearresteerd omdat hij statenleden voor verraders uitmaakt. De burgemeesters van Delft arresteren de volgende dag Lumey nadat de admiraal probeerde zijn steun en toeverlaat, Entens, te bevrijden. Op 23 april, een dag voordat Willem van Oranje veertig wordt, gaan de kerkschatten van de Oude Kerk in Delft, tegenover het verblijf van Willem van Oranje in de verkoop. Het hoogaltaar van Willem van Tetrode gaat aan diggelen om de beelden ervan los te verkopen voor de betaling van soldaten en geuzen. Het stadsbestuur van Gouda maakt grote bezwaren tegen de opsluiting van Lumey in een vlakbij gelegen kasteel. De Waalse gouverneur kolonel Noyelles van Leiden moet Lumey bewaken. Eind mei 1573 hoort de prins dat Lumey een staatsgreep voorbereidt. Willem van Oranje geeft Leidse schutters opdracht Lumey naar Slot Honingen in Rotterdam (zie foto onder) te brengen. Na twee maanden komt Lumey vrij.
|
Boven: Het vrije Holland en Zeeland in 1572. Amsterdam,
Utrecht, Goes en Middelburg en nog een paar andere steden
blijven koning Philips ll trouw. |
Rotterdamse schutters voeren hem triomfantelijk door de stad. Geuzen verwoesten het slot Honingen grotendeels uit wraak. Van Oranje is verontwaardigd. Zijn prestige daalt na de verloren slag om Haarlem.
Lumey neemt niet de plaats in van gourverneur Marnix, maar krijgt wel veel geld van Rotterdam. Begin oktober gaat Lumey de zee op maar hij wordt enkele dagen later door mannen van de prins aangehouden en op fort Rammekens bij Vlissingen vastgezet.
Lumey wordt beschuldigd van rebellie. Van Oranje
zorgt er echter voor dat hij in maart 1574 vrij komt. Maar zijn rol is uitgespeeld.In 1576 wordt Lumey alsnog verbannen. Lumey beschuldigt Van Oranje ervan hem te willen vergiftigen. Hij sterft op 1 mei 1578 in zijn bed, in zijn residentie op de Sint-Maartensberg in Luik. De doodsoorzaak is niet duidelijk. De laatste maaltijd krijgt hij bij Herman van Rennenberg (of Lalaing) op 22 of 23 april. Koning Filips bezorgt Rennenberg iets later een leuk baantje. Herman wordt bisschop van Utrecht. Volgens een andere lezing sterft Lumey aan een beet van een hondsdolle beest. Rechts: Lumey, kleinzoon van Jan van Wassenaer, is als graaf een belangrijke concurrent van Willem van Oranje tijdens de opstand. Aanhangers bevrijden Lumey in Rotterdam na zijn arrestatie en steunen hem financieel. (Bron: K.W. Swart Willem van Oranje en de Nederlandse Opstand 1572 - 1584). |
 |
 |
Vriend van Willem van Oranje vermoord Musius praat met humanistische geleerden en schilders. Hij is een
mecenas: hij verzamelt schilderijen van Maarten van Heemskerk (zie
ook van
Ruyven ), die zich nog altijd in het klooster van Sint Agatha,
het huidige Prinsenhof, bevinden. Foto links: Spaanse soldaten bombarderen
eerst langdurig de stadsmuren voordat de bestorming kan beginnen. |
 |
Boven: Nadat Lumey in 1574 is opgesloten in het hele slot Honingen in Rotterdam (hierboven afgebeeld) wordt het kasteel uit wraak deels vernield. Het slot ligt in Rotterdam, tussen de Slotlaan, Essenweg, Honingerdijk, Vijverweg en de Hoflaan. Links: Een oorlogsschip mogelijk een vlieboot uit 1560. Zie voor foto's en meer informatie: Prins, Bossu Gefrustreerde Spaanse troepen vernielden kasteel Brederode bij Haarlem toen zij terugkwamen van de mislukte belegering van Alkmaar. Zie: Brederode |
|
is het everzwijn van de Ardennen Everhard
van der Marck, de voorvader van Lumey, krijgt de bijnaam het Everzwijn
van de Ardennen. Hij is net zo berucht als zijn zoon Everhard III.
Everhard II van Arenberg huwt Maria van Lummen. Everhard II heeft
drie zonen: Willem met den baerde (nr 2) is baron of heer Willem van der Marck senior. Hij is misschien de meest gewelddadige. Hij wordt in Sint- Truiden in een valstrik gelokt op 17 juni 1485 door aanhangers van de prins-bisschop van Luik. Er is een feest. Frederik de Montigny daagt hem uit voor een wedren te paard van Sint-Truiden naar Halmaal. Willem doet mee en wordt op die manier van zijn vrienden en bondgenoten gescheiden. Op Brabant gebied neemt men hem gevangen en brengt hem naar Maastricht. Hij wordt veroordeeld wegens moord en direct op het schavot op het Vrijthof in Maastricht op 18 juni 1485 onthoofd. Maastricht is een tweeherige stad, Brabants en Luiks. Willem met den baerde is de overgrootvader van Lumey. (Bron: Vlaamse Stam, jaargang 37, nummer 10, oktober 2001 drs. Willy Alenus.) |
Boven: Boven de voordeur van een woning aan de Slotlaan in Rotterdam staat het voormalige slot afgebeeld dat precies op dit punt stond. De grachten liggen deels nog langs de Vijverweg niet ver van de Honingerdijk. |
|
Karel
V rondt de eenwording van de Nederlanden af, waaraan de Bourgondische
hertogen eens waren begonnen. De Zeventien Provinciën ontstaan.
Alleen het prinsbisdom Luik blijft zelfstandig. Willem van der Marck is mogelijk een kleinzoon van Everhard. Willem wordt wellicht het prinsdom Luik door z'n neus geboord. Op 30 augustus 1482 doodt Willem metten baerde eigenhandig de prinsbisschop Lodewijk van Bourbon. Hij grijpt hij de macht voor de prinsbisschoppelijke kandidatuur van zijn zoon, Jan I, de grootvader van Lumey. De putsch mislukt met het eindresultaat dat de grootvader van Lumey van 1 september 1482 tot 17 december 1483 illegaal de prinsbisschoppelijke troon heeft bezet. Everhard komt in 1506 aan de macht en stimuleert de economie. De wapenindustrie groeit, mede door de uitvinding van poederkruit voor geweren. |
Kaartje boven: De gemeente Lummen ligt tussen Hasselt en Diest. |
De
Landvoogdes Maria van Hongarije, bespreekt in 1532 met Everhard van
der Marck (zie afbeelding links) de opstand in Maastricht. Maastricht behoort
voor de helft tot de zeventien provincies (Brabant) en voor de andere
helft tot het onafhankelijke vorstendom Luik. Maastricht is een condominium.
Everhard is een volle neef van Lumey's grootvader. Hij is prinsbisschop
van Luik van 1505 tot 1538.