Sint Jan van Jeruzalem
De ridderorde van de johannieters in Haarlem
Uit: Monumenten Bulletin mei `81
Inleiding Marcel Tettero
Op deze uitgebreide en rijk ge-illustreerde pagina`s 1,
2, 3,
4, de geschiedenis van de 700 jaar oude
Janskerk in Haarlem. De geschiedenis van deze kerk weerspiegelt de historie
van heel Holland.
Rond het jaar 1300 hebben veel geestelijke ordes al kloosters in ons
land gesticht. Augustijnen, benedictijnen, begijnen en karmelieten.
De geestelijke ridderorde van de johannieters is een vreemde eend in de bijt. Iets uitzonderlijks.
In 1099 ontstaat de johannietersorde uit de hospitaalridders van Jeruzalem.
De hoofdzetels was op Cyprus, Kos en Malta. In Duitsland zijn zij nog
dagelijks zichtbaar als de Malteserorden.
In 1306 krijgen de johannieters, een militair geestelijke orde die
zich toelegde op de verpleging van pelgrims en de verdediging van het
Heilige Land, de Dodekanisos op Rodos in bezit.
Gerard van Tetrode schenkt in 1310 zijn eigendommen in Haarlem voor
de stichting van een commandorij van deze ridderorde. Een flinke lap
grond in het hartje van de hoofdstad van Noord-Holland is bezit geworden
van de johannieter. Gebouwen, wijngaarden, een boerderij, zelfs een
eigen brouwerij en veel land verspreid over heel Holland is voor dit
klooster.
 |
| Kaart
boven:
De belangrijkste rodderorden ontstaan in het Heilige Land. Later
verspreidt hun invloed zich over Europa. De orde van de ridders
van Sint-Jan ontstaat in 1099, de orde van Tempeliers in 1119, de
Duitse orde rond 1190. |
Haarlem eerste
toernooiplaats
in het 'hoge noorden' van Holland.
Ridders hielden toernooien
in Henegouwen, Belgie en Bourgondie, Frankrijk. De lage landen
waren niet in trek. Haarlem was de eerste toernooiplaats in
Holland. Dat was zo rond 1300. Waarom kreeg Haarlem dan toch
een zekere naam als toernooiplaats?
De vereniging
Historisch Holland schrijft in haar blad (aflevering drie
2002): ``Het grootse ridderfeest met duizend ridders was in
Haarlem. Mogelijk heeft dit te maken met de aanwezigheid van
geschikte accommodatie voor de opvang van grote groepen ridders.
Johannieters
In Haarlem werd in 1310 een commanderij gesticht van de Johannieters
of Hospitaalridders. Deze orde legde zich oorspronkelijk toe
op de verzorging van zieken en de verdediging van het Heilige
Land, in gewone kloosterlijke bezigheden en in de opvang van
reizigers. De huizen hadden een uitgebreid gastenverblijf
dat luxueus was ingericht.
Het Haarlemse
huis fungeerde als vast logeeradres voor de Hollandse graaf
en zijn hof, als zich dat in de stad bevond. In 1332 liet
Willem lll zelfs expliciet zijn recht op logies vastleggen
(bron: J.M. van Winter Johannietrs in Holland en het Heilige
Land).
Luxe
De aanwezigheid van deze accommodatie kan de aantrekkingskracht
als locatie voor toernooien verklaren. Een grote stad als
Haarlem had veel faciliteiten voor ridderlijke gezelschappen.
Willem Procurator
suggereert dat de organisatie van toernooien in het noorden
sterk afhankelijk was van de aanwezigheid van het grafelijk
hof. Toen Willem lll bijvoorbeeld in 1329 in het noorden verscheen,
na zich lange tijd uitsluitend in Henegouwen te hebben opgehouden,
was dat tot grote vreugde van de Hollandse adel, die
de gelegenheid direct aangreep om een toernooi te organiseren,
dat enkele dagen duurde.
Allerheiligen
Twee maanden later verscheen gravin Johanna van Valois eveneens
in het noorden. Haar komst bracht onder de bevolking van het
graafschap een grote blijdschap teweeg en volgens Procurator
was daar ook reden voor: ``Immers, er werden voor de door
haar uitgenodigde edelen op het feest van Allerheiligen banketten
en feestelijkheden gehouden, die er gedurende de zeer vele
dagen van haar afwezigheid niet waren geweest.``
|
De johannieters verdwijnen
Het tij keert wanneer Karel V in 1530 Malta aan de militaire ridderorde
van St. Jan van Jeruzalem, de johannieters, geeft.
In 1565 weerstaan de johannieters een vier maanden durend
beleg door de Turken, die
in 1571 bij Lepanto een grote nederlaag lijden. Heel Europa dankt de
johannieters als de redders van de christelijke beschaving.
Maar in ons land is al snel geen plaats meer voor de johannieters.
Na de tweede beeldenstorm verdwijnen de katholieke broeders, zij het
heel langzaam. Een optimistische Willem van Oranje woont in 1572, net
als vroeger de graven van Holland, in het Haarlemse Sint Jansklooster
toen zijn voorspoed in de strijd tegen Alva uit Spanje een hoogtepunt
bereikt. De voorspoed begint op 1 april 1572 in Den Brielle. Een voor
een kiezen de steden voor de prins van Oranje. Alleen in de zuidelijke
staten, in Belgie, verliezen de Oranjegezinde rebellen terrein aan het
leger van koning Philips ll.
De hervormde kerk die de kloosterkerk in gebruik neemt leert de klappen
van de zweep. Willem van Oranje woont er voor de belegering van Amsterdam,
de enige grote stad in Spaanse handen. Russische en Engelse soldaten
zijn in het Sint Jansklooster gevangen gehouden toen Napoleon uit Frankrijk
in ons land een invasie van 40.000 troepen laat mislukken.
De Franse Revolutie in 1789 bracht de johannieters een zware slag
toe omdat al hun bezittingen in Frankrijk in beslag genomen werden.
De Haarlemse gemeenteraad besluit ruim 100 jaar geleden terecht in de
voormalige kloosterkerk het enorme gemeentearchief onder te brengen.
Op dit moment zijn er tientalle archieven ondergebracht uit alle omliggende
gemeenten en zelfs de provincie heeft er haar papieren geheugen ondergebracht.
The Sovereign Military and Hospitaller Order of St. John of Jerusalem
of Rhodes and of Malta (English)
The Sovereign Military and Hospitaller Order of St. John of Jerusalem
of Rhodes and of Malta [short: Order of Malta] is both a Religious
Order of the Roman Catholic Church and a Sovereign under the provisions
of International Law. See:
Der Malteserorden (Deutsch)
Der Malteserorden - mit vollem Namen: Souveraener Ritter- und Hospitalorden
vom Hl. Johannes zu Jerusalem, genannt von Rhodos, genannt von Malta
- ist der einzige heute noch in ungebrochener Kontinuitaet bestehende
geistliche Ritterorden, der seit der Gruendung zudem seinen Charakter
unverfaelscht erhalten konnte. Er ist ein aus katholischen Laien bestehender
Krankenpflege-Orden und zugleich - als Folge seiner frueheren Landesherrschaft
auf Rhodos und Malta - ein staatsaehnliches souveraenes Voelkerrechts-Subjekt.
In ueber 100 Laendern der Welt werden heute vom Orden caritative
Dienste angeboten, zu denen noch die Not- und Aufbauhilfe in Katastrophengebieten
tritt. Zugleich wahrt der Orden auch ohne eigenes Staatsgebiet seine
Stellung als Voelkerrechtssubjekt und unterhaelt diplomatische Beziehungen
zu rund 100 Staaten und internationalen Organisationen. Dies erleichtert
ihm besonders in Krisengebieten die Wahrnehmung seiner Aufgaben
und gibt ihm die Moeglichkeit zu Vermittlungsmissionen. (bron: www.malteser.de)
Zie ook:
De
johannieters op kos (Externe site) en Ga
naar de volgende pagina
|
