Het landgoed Elswout
Natuurmonument vol cultuur en historie
| In de Gouden Eeuw, de 17e eeuw, zijn langs de binnenduinrand bij Haarlem landgoederen aangelegd. Een van de fraaiste is het 90 hectare grote Elswout. Mogelijk stond hier het jachtslot Tetterode. Elswout is eigendom van Staatsbosbeheer. Sinds de aanleg is het landgoed vele keren veranderd. Elswout ligt in Overveen tussen Haarlem en Aerdenhout. | 
|
| Telkens wanneer de mode veranderde, kreeg de tuin een ander aanzicht. Ook de gebouwen zijn vaak vernieuwd of zelfs afgebroken en herbouwd. Tegenwoordig zijn tuin en gebouwen als cultuurhistorisch monument beschermd. |
|
Het landschapspark
Landgoed Elswout (inclusief Duinlust) werd naar het voorbeeld van de paleistuinen van Versailles aangelegd in een strakke in `formele` stijl, gekenmerkt door rechte lijnen en symmetrie. De natuur was er aan strakke banden gelegd met gladgeschoren gazons en strakgesnoeide hagen en bomen.
Elementen uit die begintijd zijn niet te zien vanaf de voorkant van het bordes van het grote huis. In de richting van Haarlem strekken zich aan weerszijden van het huis kaarrechte lindenlanen uit. Huis Elswout wordt op het landgoed Elswout `het grote huis` genoemd.
Zand
Eeuwenlang is zand weggegraven in de duinen.
Zand dat gebruikt werd om de stadsuitbreiding in Haarlem en Amsterdam
mogelijk
te maken. De zandafgravingen zijn vanaf het bordes van de achterkant van
het huis duidelijk te zien.
Scharrekoppen
werden ze genoemd, de Zantvoorters die 's
winters zand af kwamen graven.
(Je kijkt hier richting Noord-Oosten. De
rode
daken zijn de woningen in Haarlem Tuindorp. De laaggelegen, afgegraven
gedeeltes, zijn nu weilanden. Achter Haarlem Tuindorp liggen - onzichtbaar
op deze foto - de kanaaltjes bij de Houtvaart. Het niet of gedeeltelijk
afgegraven duin is nu de huidige bebouwde kom van Haarlem
Tuindorp.
Zie ook de kaart van Tetterode.
Historie
In 1645 kocht de Amsterdamse lakenkoopman Carel Molijn het deels afgegraven duingebied om er een landhuis en tuin aan te leggen. Hij bouwde er een landhuis en liet er tuinen aanleggen. Elswout kreeg een nieuwe eigenaar rond 1780. De Engelse landschapsstijl deed haar intrede op het landgoed.
In deze stijl moet het park zo natuurlijk en romantisch mogelijk lijken. Het ideale natuurbeeld werd geschapen door een afwisseling van dichte bossen met open ruimten (wielanden en vijverpartijen). De rechtlijnigheid maakte plaats voor speelse, gebogen vormen, zodat de wandelaar telkens verrassende doorkijkjes heeft op weilanden, vijvers en boomgroepen.Kleur
Bij de aanleg is rekening gehouden met kleuren. Achter `het Grote Huis` ziet het landschap in de lente geel van de paardebloemen en de gele plompen in de sloten. Voor contract zorgen de rode beuken, witte bruggen en witte waterlelies. Op Elswout is bewust gekozen voor roodbont vee.
Elswout krijgt een bijna Zwitsers uiterlijk door de priëlen gebouwd als berghutten, heuvels en kleuren.
Beuken van 250 jaar oud, geplant in 1750, staan in het parkbos, waar zich een rijk planten- en dierenleven kon ontwikkelen. Oude bomen werden telkens in een nieuwe opzet meegenomen.
De bodemplanten aan de rand van de bossen bloeien volop in het voorjaar. Ze komen uit verschillende Europese landen en sommigen zouden geneeskrachtig zijn. Deze planten worden stinzenplanten genoemd (Friese naam voor stenen landhuis) omdat ze alleen op landgoederen voorkwamen.
Elswout telt:
- felgele zonnebloem (voorjaar)
- stengelloze vsleutelbloem
- daslook (bij water en paden)
- bol- en knolgewassen in bossen (voorjaar) zoals sneeuwklokje en wilde boshyacint
Om een landgoed in stand te houden moet `s winters planten worden beschermd tegen de koude. Een orangerie (foto) werd dan gebouwd. Elswout telt ook een ijskelder. Het ijs uit de vijvers werd er gebruikt voor verkoeling in de zomer. In de orangerie is een restaurant.
Zie ook:
Fraaie schilderijen van Elswout
Rijksmuseum Twenthe koopt schilderij Elswout RTV OostSinds 1998 maakt Elswout deel uit van het nationaalpark Zuid-Kennemerland.