Een groot leger van 1000 soldaten valt op 23 juli 1581 het Spaanse garnizoen in Goor aan. Ze komen heel ver, tot aan het Schild, niet ver van het huis Heeckeren. Maar de staatse aanvallers worden toch teruggeworpen, zelfs tot aan de Oude Kerk.

Precies op dat moment, op 26 juli 1581, verklaren de meeste staten in de Lage Landen zich onafhankelijk van de koning. De zeven provinciën, Holland, Zeeland, Friesland, Gelre en Zutphen, Utrecht, Brabant, Vlaanderen en Mechelen ondertekenen de acte (of plakkaat) van Verlatinghe.

Deze plakkaat van Verlatinge verenigt de staten van de Nederlanden en vormt later de blauwdruk voor de Verenigde Staten van Amerika voor het opstellen van de Declaration of Independence.

De strijd in Goor is tijdens de ondertekening van het akkoord nog lang niet afgelopen. Pas op 1 augustus, tien dagen nadat de slag om Goor begon, neemt legeroverste Maarten Schenk met zijn soldaten de Twentse edelen gevangen.

Tekening boven: Willem van Oranje brengt in 1581, het jaar dat hij vogelvrij wordt verklaard, de kapittelgoederen in Breda onder controle van zijn raad en zijn rekenkamer. De prins raakte zijn bezit in 1567 kwijt maar kreeg met de pacificatie van Gent in 1576 alles terug. (bron: KMA) Het stadsbestuur verbreekt de band met de katholieke kerk. Kerken worden geruild. De Grote Kerk gaat over naar de gereformeerden en de Markendaalse kerk gaat naar de katholieken.

Maar voor het koorofficie, de koordienst van het kapittel, is deze kerk ongeschikt. De kanunniken verlaten de stad want ze kunnen hun liturgische verplichtingen toch niet nakomen. Alleen de pastoor en kanunnik Cornelis Gobbincx blijven achter. (bron: Grote Kerk Breda).

Het duurt maar even of Breda is weer Spaans. Claude de Berlaymont, baron van Haultepenne, verovert Breda in 1581. Berlaymont koopt een poortwachter om. Spaanse soldaten kunnen het kasteel overmeesteren. (Berlaymont is van 1585 tot 1587 stadhouder van Gelre).

In 1590 voeren prins Maurits en graaf Van Hohenlohe een huzarenstukje uit. Dit keer zien 70 staatse soldaten, verborgen in een turfschip, kans de stad binnen te komen. Zij overmeesteren de Italiaanse huursoldaten op vastenavond, wanneer ze flink hebben gedronken. Dit gaat de geschiedenis in als het turfschip van Breda. Twente moet nog zeven jaar wachten op de bevrijding die dan ook nog maar tot 1607 voortduurt.

Koning van Spanje verliest alle 271 Twentse hoeven

De horige hoeven gaan in 1581 over in handen van de nieuwe overheid. De rentmeester van Twente bestuurt 271 hoeven, eerst voor de bisschop van Utrecht en daarna voor keizer Karel V en vervolgens voor zijn zoon koning Filips II.

Tijdens de slag om Goor nemen de zeven provinciën de acte van Verlatinghe aan. De hoeven in Twente en elders gaan daardoor in handen over van de koning naar de provincies. Van de 271 hoeven in Twente zijn er 122, dus bijna de helft, woest of ongebruikt. Veel boerderijen zijn pas in de 17e eeuw weer bewoond, zo slecht gaat met de economie op het platteland van Twente. (bron: de rechtsgeschiedenis van de stad Oldenzaal en van de marke Berghuizen van dr H.J.M. Weustink)

De Lage Landen in
tweeën gesplitst

De vorming van de katholieke unie van Atrecht en de staatse unie van Utrecht betekent een scheiding tussen noord en zuid

6 januari 1579: Artesië en Henegouwen verenigen zich in de katholieke Unie van Atrecht

23 januari 1579: Unie van Utrecht. Geen godsdienstvrijheid in Holland en Zeeland

mei: vredesbesprekingen in Keulen mislukken

Paus verbiedt katholieken deel te nemen aan de opstand

Februari 1580 Opstandelingen grijpen de macht in Friesland en staan alleen gereformeerde godsdienst toe

1 mei 1581 katholicisme in Brussel verboden

1 juli 1581 katholicisme in Antwerpen verboden

(bron Universiteit van Leiden )

Spaanse troepen weg uit de Lage Landen

Parma belooft de buitenlandse troepen uit de Lage Land terug te trekken in het Verdrag van Atrecht in 1579. Dat doet hij in april 1580, twee maanden voor de veldslag tussen de Malcontenten onder Maarten Schenk en de staatse soldaten van Von Hohenlohe op de Hardenbergerheide.

Filips kan de Spaanse soldaten goed gebruiken. Hij zet de 5500 Spanjaarden in om Portugal, onder aanvoering van de hertog van Alva, te veroveren. (Parker 1977, 208).

Parma stuurt de Italiaanse troepen ook weg en hij dankt de Duitsers af, zodat hij een leger overhoudt van uitsluitend Nederlandse, meest Waalse, katholieke en Franstalige manschappen. Zij worden de Malcontenten genoemd, ontevreden met het beleid van Willem van Oranje, maar ook tegen de koning van Spanje.

Financiële steun aan Parma blijft uit. Het geld gaat naar de verovering van Portugal. In 1580 en 1581 kan Parma niet veel uitrichten in de Lage Landen. Pas op 29 november 1581 geeft Doornik zich over na een lang beleg (Marnef 189, 298). Dit is het enige militaire succes tegen de opstandelingen.

Aanslag
De aanslag op Bergen op Zoom, een week later, wordt verijdeld. Na twee jaar besluiten de edelen en Staten van de Unie van Atrecht, in feite zijn dit de Malcontenten, dat zij zonder buitenlandse troepen niet tegen de opstandelingen op kunnen. Ze stappen naar Parma en vragen hem om terugkeer van de Spaanse en Italiaanse troepen.

Boven: Frans Hogenberg maakte in 1583 deze kopergravure van de mislukte Spaanse aanslag op Bergen op Zoom.

Het geweld neemt weer toe na de vorming
van de unies van Atrecht en Utrecht in 1580

1579/1580 Staatse soldaten Van Hohenlohe overwinteren in Stad Delden
Februari 1580: Friesland komt in handen van de opstandelingen.
3 maart 1580: stadhouder Rennenberg kiest in Groningen de kant van Spanje en vraagt militaire steun aan de koning

30 maart 1581 Friesland verbiedt katholicisme net als Holland en Zeeland hebben gedaan
13 april 1580 Van Hohenlohe krijgt 6400 gulden als hij Oldenzaal verlaat
16 juni 1580 Hardenbergerheide (bij Venebrugge), Maarten Schenk verslaat met een leger Malcontenten (katholieke edelen tegen Willem van Oranje) het staatse leger van Van Hohenlohe

20 juni 1580 Schenk verovert Delfzijl en Nieuwzijl
Rond juni 1580 Aanslag op Zwolle door Schenk mislukt
Juli 1580? Aanslag Maarten Schenk op Doetinchem mislukt
5 september 1580 Rennenberg belegert Coevorden
24 september 1580 Schenk verovert Oldenzaal
18 oktober 1580 Schenk verovert Steenwijk en daarna Sloten en Stavoren

15 maart 1581 De koning verklaart Willem van Oranje vogelvrij

5 juli 1581 Holland en Zeeland verlenen souvereiniteit aan Willem van Oranje
Stadhouder Rennenberg sterft in juli 1581
15 juli Parma maakt vogelvrij verklaring Willem van Oranje bekend
23 juli - 1 augustus Slag om Goor
26 (of 22) juli 1581 Acte van Verlatinge, afzwering koning Filips
27 juli 1581 Berlaymont verovert Breda
1 augustus 1581 Schenk ontzet Goor

13 augustus 1581 Van Hohenlohe in Coevorden
1 september 1581 Willem Lodewijk van Nassau en John Norris verliezen slag om Noordhorn bij Groningen van Verdugo. Duizend Schotten komen om.

9 tot 20 september 1581 Verdugo verovert Coevorden
Willem van Oranje legt in december 1581 uit waarom hij koning Filips de rug toe keert. In zijn apology (verweerschrift) die hij aan de Staten-Generaal aanbiedt staat onder meer dat de Spaanse regering wreed is en geen godsdienstvrijheid toestaat. Aan de apology werkt onder meer Villiers mee, niet maarschalk Villiers maar zijn secretaris.

Boven: De Plechelmus torent al eeuwen boven Oldenzaal uit. Onderin: De vestingstad Coevorden rond 1570

In het jaar 1581 verschijnt ook het eerste geuzenliedboek met daarin het Wilhelmus. (bron: UvA)

April 1582 Splinter neemt Schenk in Xanten gevangen genomen
Eggerik Ripperda naar Deventer voor onderhandelingen over losgeld.