Alexander Farnese, hertog van Parma
1578 - 1592
Opstand steeds verder teruggedrongen

Boven: Alexander Farnese, beter bekend als Parma, is beroemd geworden door een slimme manier van oorlog voeren. Hij stelt de opstandelingen gunstige voorwaarden voor overgaves en bovendien een uitstekende militair.

Alessandro Farnese geboren op 27 augustus 1545 in Rome en overleden in Atrecht (Arras) op 3 december 1592 is hertog van Parma en Piacenza. Hij wordt landvoogd in de Lage Landen, de plaatsvervanger van koning Filips II van Spanje. In 1578, twee jaar na de pacificatie (vrede) van Gent, begint hij aan een succesvolle opmars tegen de opstandelingen van Willem van Oranje. Spaanse troepen zijn er niet meer, wel de malcontenten, katholieke vrijwilligers veelal edelen, die de scheldnaam paternosterknechten krijgen. De jonge prins Maurits is tot zijn dood in 1592 constante tegenstander van Parma. Parma is een achterkleinzoon van paus Paulus III, wiens grafmonument mede door de Delftse beeldhouwer Willem van Tetrode is gemaakt. Farnese trouwt in 1565 met Maria of Portugal in Brussel. Terwijl de edelen na de bruiloft elders in de stad vergaderen en wijn drinken bij Culemborg. Ze roepen zichzelf uit tot geuzen.

Alessandro Farnese is de zoon van Ottavio Farnese en Margaretha van Oostenrijk, de natuurlijke dochter van keizer Karel V die geboren is in Gent. Na zijn opvoeding in Madrid woont hij in 1565 korte tijd in de Nederlanden, waar zijn moeder landvoogdes is. Hij vecht in 1571 tegen de Turken in de beroemde slag bij Lepanto, waar de Spaanse vloot de Turken verslaat. De Spaanse commandant van deze slag, Don Juan, wordt in 1577 landvoogd van de Nederlanden. Na zijn dood volgt Farnese hem in 1578 op als landvoogd. Farnese of Parma, zoals hij vaak kortweg wordt genoemd, is zeer succesvol. Hij zet de opmars tegen Willem van Oranje voort en probeert vooral katholieke medestanders van de prins over te halen naar zijn kamp over te lopen. Calvinisten die vaak maar een minderheid vormen in de steden, delen in veel plaatsen de lakens uit. Dat is tegen het zere been is van veel katholieken die vaak onderdruk worden, een proces dat later polarisatie is genoemd. De nieuwe landvoogd wil de opstand in de Lage Landen de kop in drukken. Hij voert een politiek van verzoening aan de ene kant en herovering van opstandig gebieden aan de andere kant.

Boven: Francesco Mochi maakt in 1612 dit beeld van Farnese dat in de Piazza Cavalli in Piacenza (Italië) staat. Na de moord op Willem van Oranje verovert hij grote delen van Brabant en Vlaanderen. In 1586 erft Farnese de titel hertog van Parma en Piacenza. De unie van Utrecht, het gebied van de opstandelingen, beperkt zich dan alleen nog tot Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland.

De schrik onder katholieken voor het radicale calvinisme zit er goed in. Farnese weet Waalse gewesten zoals Artesië en Henegouwen aan zich te binden. Maar ook het stadsbestuur van Groningen ('verraad van Rennenberg' in 1580) en Gelderland (de verzoening van Nijmegen door Van den Bergh in 1585) keren terug onder de Spaanse koning. De vorming van de Unie van Atrecht in 1579 maakt een einde aan de pacificatie van Gent uit 1576 die een vrijheid van geloof moest bewerkstelligen. De Oranjegezinde gewesten vormen de Unie van Utrecht, waardoor een scheuring in de Lage landen een feit is. Vooraanstaande families zoals de Van Egmonds kiezen weer voor de Spaanse kant en Parma begint een grootscheepse militaire actie. Hij zuivert de Waalse gewesten en Vlaanderen van geuzen, verovert Maastricht in 1579, Lier, Oudenaarde, Doornik, Duinkerken, Ieper, Brugge, Veurne, Diksmuide, Nieuwpoort, Gent, Dendermonde, Eindhoven, Steenbergen, Antwerpen (1585), Grave, Venlo, Batenburg, Megen (1586), Sluis (1587) en Geertruidenberg (1589), waar Willem van Oranje enige tijd gaat wonen.

Parma zou in 1584 in Nordhorn gesignaleerd zijn samen met stadhouder Verdugo, de opvolger van Rennenberg, en 6000 soldaten. Het beleg van de uiterst belangrijke havenstad Antwerpen in 1585 met grote geniewerken zoals de brug over de Schelde is een huzarenstukje van Parma. 's-Hertogenbosch, Groningen en Nijmegen gaan zonder geweld over in Spaanse handen. Na Vlaanderen en Brabant wil Parma nu het noorden van de Lage Landen veroveren. Maar zijn offensief loopt daar vast. Koning Filips II heeft andere prioriteiten. Hij zet al zijn kaarten op de Spaanse Armada, de onoverwinnelijke vloot die de koningin van Engeland in 1588 op de knieën moet dwingen. Het is een keerpunt in de jarenlange, succesvolle opmars van Parma. De koning neemt teveel hooi op zijn vork. Parma moet een groot leger van 15.000 soldaten aan kust bij Duinkerken op de been brengen om met de armada naar Engeland te worden verscheept. De opstandelingen in de noordelijke gewesten krijgen eindelijk een beetje lucht.

Boven: Onder Parma is de splitsing tussen het zuiden en noorden van de Lage Landen, het latere België en Nederland, een feit.

De jonge prins Maurits ruikt lont en begint een even indrukwekkend tegenoffensief dat in de jaren 1590 de toekomst van de Republiek zou verzekeren. Parma staat bekend als de bekwaamste veldheer van Filips II in de Nederlanden. Tijdens het bewind van Parma ontstaat de scheiding van de Nederlanden. Uit de Spaanse Nederlanden ontstaat België. Parma is een groot strateeg en diplomaat. Hij staat open voor verzoening en is tegen het besluit van zijn koning Filips II om Willem van Oranje vogelvrij te verklaren. In zijn geboortestad Rome laat de magistraat in de zaal met het beroemde beeld van de wolvin in het Palazzo dei Conservatori een grote inscriptie aanbrengen ter herinnering aan hem, zoals een ander opschrift in de S. Eustachio in Rome (nabij het Pantheon) herinnert aan het feit dat hij in die kerk gedoopt is. Zie ook: Oorlog overal voelbaar in de Lage Landen door de hertog van Parma