Rentmeester Crispinus van Solsbrugge

Geus van het eerste uur helpt bij hinderlaag Heiligerlee

Crispinus van Solsbrugge (Krespijn van Zeltbrugge of Van Saltbrugge) is één van de meest radicale inwoner van Gelderland die in 1566 het verbond der Edelen tekent. Alva veilt zijn geconfisqueerde huis maar Van Solsbrugge is zo berucht dat niemand het durft te kopen. Niemand doet een bod.

Van Solsbrugge is geboren in Westfalen. Maar wanneer hij is geboren en overleden is onbekend. Hij wordt in 1535 ter dood veroordeeld in Keulen, maar hij ontsnapt net op tijd uit de gevangenis. Van Solsbrugge is rentmeester van Oswald graaf Van den Bergh.

Boven: edelen tekenen in 1566 het compromis in Brussel. Dit is een romantische voorstelling uit de 18e eeuw van C. Last.

In 1561 is hij burger van Arnhem en eigenaar van veengrond in de Geldersche en Stichtsche venen in het ambt Ede. Hij gebruikt veel geweld om zijn recht te halen. Telkens voert hij processen over de grenzen en wanneer hij in het ongelijk wordt gesteld, verzamelt hij een bende mannen om met dreigementen zijn zin te krijgen.

Links: J. de Beijer tekent Veenendaal op de grens van de Stichtse en Gelderse venen in het midden van de 18e eeuw.

Van Solsbrugge tekent op 5 april 1566 in Brussel het zogeheten Compromis. Maar dicht bij huis loopt een ruzie zo hoog op, dat het Hof van Gelderland hetzelfde jaar aan de graaf Van Megen opdracht geeft hem gevangen te nemen. Maar het lukt de graaf niet Van Solsbrugge te pakken.

Rechts: Edelen uit bijna alle gebieden van de Lage Landen bieden Margaretha van Parma een verzoekschrift aan. Een hoge edele achter Margaretha fluistert tegen de plaatsvervanger van koning Filips toe: wees niet bang. Dit zijn maar geuzen, Frans voor bedelaars.

In 1566 is Van Solsbrugge in Werth bij Anholt, een heerlijkheid van de graaf van Culemborg (Kuilenburg), Floris van Pallandt. De heerlijkheid ligt aan de Oude IJssel. Van Solsbrugge stuurt predikant Johannes naar Harderwijk. Hij wil de nieuwe leer in Gelderland verspreiden. Een commissaris van Alva ontdekt de predikant op 29 juni 1567. Solsbrugge tekent datzelfde jaar met andere edelen een verbond tot bevrijding van het vaderland en zegt 200 gulden toe. Hij is vanaf dat moment een geus, een opstandeling. In het voorjaar van 1568 is hij luitenant van graaf Willem van den Bergh.

Links: Kasteel Anholt net over de grens bij Dinxperlo.

Met twee vendels soldaten marcheert Van Solsbrugge van Schüttorf bij Bentheim naar Wedde bij Boertange voor de hinderlaag of slag bij Heiligerlee. Hij vertrekt op 12 mei 1568. De slag is elf dagen later, op 23 mei.

Rechts: Ruijsdael vereeuwigt de Duitse stad Schüttorf dat bij Oldenzaal over de grens ten oosten van Bentheim ligt.

Graaf Lodewijk van Nassau, broer van Willem van Oranje, bedenkt een hinderlaag bij Heiligerlee. Hij wint de slag waarmee voor veel historici de Tachtigjarige Oorlog begint. In de eerste dagen van juni bezet Van Solsbrugge het slot Ulft. Solsbrugge is met drie andere hoplieden rond 20 juni 1568 in Grieth aan de Rijn wanneer hij hoort dat de Spanjaarden het slot 's Heerenberg bij Ulft willen innemen en verbranden. Hij versterkt daarom 's Heerenberg op 26 juni 1568 en op 28 juni ook het slot Bergh. De graaf Van den Bergh rapport hij dit op 3 juli 1568 en vraagt om versterkingen.

Links: Graaf Lodewijk van Nassau verlaat met zijn soldaten kasteel Wedde in Groningen en doodt graaf Aremberg in een hinderlaag bij Heiligerlee. Alva is woedend.

Dezelfde dag beveelt hij de drost van Didam met zijn mannen vier dagen lang aan de wallen te werken. Hij tekent alle stukken met Crispinus. Door geldgebrek zijn de wallen niet hoog genoeg en hernemen de Spanjaarden de stad en het slot 's Heerenberg al na enkele dagen. Solsbrugge trekt zich op Ulft terug. Maar op 14 augustus 1568 heroveren de Spanjaarden ook Ulft waarna hij vlucht naar het land van Kleef.

Links: de ruïne van kasteel Ulft domineert nog enkele eeuwen het grensgebied van Duitsland en Nederland aan de Oude IJssel.

Alva verbant Van Solsbrugge op 20 januari 1569 in Brussel en wil zijn huis in Arnhem verkopen. Het zou 1400 gulden waard zijn, maar niemand wil een bod doen. Solsbrugge bezit nog twee huizen buiten de stad, aan de Kraan en het Edesche Veen. Hij behoort tot de voornaamste burgers van Arnhem. In 1569 wordt hij in een brief als ‘uitgeweken’ aangeduid.

Rechts: Wapensteen van Willem van den Bergh en zijn vrouw Maria van Nassau, een zusje van Willem van Oranje. Willem blijft zijn zwager echter niet trouw, Maria wel. Maar zij heeft waarschijnlijk in die tijd niet veel in de melk te brokkelen.

Solsbrugge sluit zich bij de watergeuzen aan. Op 15 augustus 1569 is hij in Emden en sluit met andere edelen, die op de vloot van de Watergeuzen dienen, een verbond. Hij begeleidt Engelsche koopvaarders van de Eems naar de Engelsche kust. Einde augustus 1569 neemt hij met zijn schip in Harwich levensmiddelen in. Solsbrugge maakt begin september 1569 deel uit van de vloot van de geuzen onder admiraal Dolhain. Hoewel hij niet veel verstand van zeezaken heeft, benoemt Dolhain de zeer anti-katholieke Solsbrugge tot kapitein op een buis.

Solsbrugge is de oudste kapitein op de geuzenvloot. Zijn zonen Mercurius en Hannibal zijn aan boord van zijn schip. Met de vloot van de geuzen verlaat hij op 9 september 1569 de Theems in Londen. Op 16 september 1569 ligt hij voor anker in het Vlie bij Vlieland, maar zeilt op 28 september 1569 naar de Eems. Zijn naam wordt daarna niet meer bij de watergeuzen.

Links: De watergeuzen verkochten hun buit vaak in Emden.

Begin december 1570 is Solsbrugge bij de Gelderse grens. Mogelijk gebruikt hij als dekmantel de naam Conraert de Gruetere. Deze ritmaistre (ritmeester of kapitein in de cavalerie) is op 8 december 1570 in Suchtelen in het land van Gulik, op twee mijl van Venlo. Van Oranje beveelt hem iets tegen ‘Isis’ te ondernemen. Solsbrugge neemt op 15 december 1570 voor de tweede keer 's Heerenberg in, dat een slechte Spaanse bezetting heeft. Ook verovert hij weer het slot Ulft op de vijand. Maar op 17 januari 1571 moet hij 's Heerenberg al weer verlaten en een dag later ook Ulft.

Rechts: Kaart van het land van Kleef en 's Heerenberg aan de Rijn.

Solsbrugge zit achter tralies in de eerste helft van 1571 in het hertogdom Berg. De hertog stond het Geldersche hof toe daar tegen hem te procederen. In juni 1571 ontsnapte hij uit het slot Angermund bij Dusseldorf, waar hij gevangen zat. Mannen van de hertog houden hem aan op grondgebied van de bisschop van Keulen en zetten hem gevangen op kasteel Linne en in Keulen. Een verzoek om uitlevering wordt afgewezen.

Links: Van Solsbrugge zit gevangen is het slot Angermund.

Als luitenant valt hij in 1572 Gelderland en Overijssel binnen. Graaf Willem van den Bergh, zwager van Willem van Oranje, neemt Zutphen, Zwolle en Kampen in. Hij bezet in juli de vestingsstad Oldenzaal en blijft er vier maanden. De hertog van Erik van Brunswijk (Braunschweig) legert ruiters en afdelingen landsknechten in Oldenzaal en enkele omliggende plaatsen in Twente. Ritmeester Plettenborg is in Haaksbergen met ruitereenheden. Zowel geuzen als huursoldaten in dienst van Spanje houden huis in het rijke klooster van Albergen. Boeren in Hengevelde lijden in 1573 schade na aanvallen van ruiters en knechten. Maar de aanval verzandt uiteindelijk in plunderingen en moordpartijen. Van Solsbrugge is dan een oud man. Wanneer Van Solsbrugge is gestorven is niet bekend.

Rechts: Het huis Bergh in 's Heerenberg.

Zie: van Someren, Corr. de J. de Wesenbeke, 139, 184, 193, 197; Poullet, Corr. de Granvelle, III, 318, 622; van Hasselt, Stukken I, 92, 113, 114, 221, 282, 283, 295, 307; van Vloten, Nederl. Volksopst. (1858), I, 90, 144, 215, 288; Franz, Ostfriesland und die Niederl. 29, 45, 98; Altmeyer, Gueux de Mer, 6; te Water, Verbond der Edelen, IV, 60, bijlage H.H.; van Groningen, Gesch. der Watergeuzen, 309; J.S. van Veen, Het graafschap Bergh in den 80-jarigen oorlog in Gelre VIII (1905), 114-150; Tadama, Graaf Willem van den Bergh, bijlage XXIV; Bor, IV, 166; aanteekeningen uit het Rijksarchief in Gelderland, medegedeeld door Dr. J.S. van Veen.

Bron: www.biografischportaal.nl jonker Crispinus van Solsbrugge