Ananias van Cruyningen geeft vijand informatie over invasie
12 januari 1572
Legerleider van Lumey sterft aan de galg in Arnhem
Informatie over de watergeuzen is vrijwel uitsluitend opgetekend door de vijand, de Spaanse legerleiding. Waardevolle gegevens vallen de hertog van Alva in handen bij de arrestatie van Ananias van Cruyningen, commandant van admiraal Lumey's huursoldaten. Koningin Elizabeth van Engeland stuurt begin november 1571 de kanaalvloot van de geuzen weg van de Engelse kust om een confrontatie met de hertog van Alva te vermijden. Treslong en Spiegel verlaten met de vloot watergeuzen de Engelse water, terwijl hun leider, admiraal Lumey, en Ananias van Cruyningen (ook Kruiningen) soldaten gaan werven onder de Nederlandse ballingen aan de oostgrens, in de omgeving van Kleef en Wesel. Rechts: Ridder José van Cruyningen koopt het complex in Antwerpen in 1465 en geeft het zijn naam. Op deze maquette is een groot huis te zien met poort, galerijen, pakhuizen, stallen en een tuin. (bron) |
 |
 |
Veel ballingen verblijven in de plaatsen langs de Rijn. Zij moeten helpen een steunpunt in Holland en Zeeland te veroveren, bijvoorbeeld door een aanval te doen op Den Briel, waar Treslong vandaan komt. De gevluchte Nederlanders zouden makkelijk met de boot de Rijn kunnen afzakken naar Holland. De Raden van Kleef melden op 9 november aan het Hof van Gelderland dat admiraal Lumey in een herberg bij Emmerik honderdvijftig 'avonturiers' in dienst heeft genomen. Meer waardevolle informatie over een ophanden zijnde kleine invasie krijgt Alva wanneer de Gelderse autoriteiten Ananias van Cruyningen in Arnhem arresteert. Hij zegt dat hij een boot moet te bemachtigen in Emmerik. Daarmee wil hij de Rijn afvaren, Rotterdam en Delfshaven plunderen en de Noordzee oversteken naar Engeland. De Spaanse autoriteiten krijgen ook een andere spion in handen. Pieter Janszoon van Broeckhuzen loopt in Utrecht tegen de lamp. Mogelijk bevestigt hij het verhaal van Ananias. (Bron: Ton Oosterhuis Lumey, de Vossestaart). Na de arrestaties van de twee spionnen laat Lumey zijn plannen varen. Links: Hendrik van Brederode, de Grote Geus, heeft contacten met protestantse edelen buiten de Nederlanden, onder wie de hertog van Kleef, de graven van Schaumburg (of Schouwenburg) en Neunahr. Zij zijn familie van Willem van Oranje, Van Brederode en Hoorne.
|
Maar een visser uit Oostende, die kort in gevangenschap bij de geuzen verbleef, verklaart aan de Spaanse legerleiding dat het aanvalsdoel Den Briel of Enkhuizen zou zijn. De schepen van Lumey zouden zich eerst in het Vlie, tussen Vlieland en Terschelling, verzamelen. Daarna maken de geuzen (in overleg met) Willem van Oranje een keuze waar ze zullen landen. De vijand heeft het plan uit meer dan één bron gehoord en moet dus weten dat er iets staat te gebeuren. Den Briel heeft op dat moment nog een garnizoen van 250 soldaten. Maar de soldaten zouden op of rond 19 november Den Briel verlaten. Op 16 november keert de geuzenvloot terug naar de Engelse kust en Alva haalt het garnizoen uit Den Briel weg. Vijf maanden later zetten de geuzen wel degelijk voet aan wal in hun vaderland. Rechts: De geuzen zouden zich verzamelen bij het Vlie, de belangrijke doorgang tussen de Zuiderzee en de Noordzee, om vandaaruit na drie jaar strijd vaste voet aan wal te krijgen in de Lage Landen. |
 |
Op een kaart uit 1551 van het klooster Mariëndaal is bij het huis voormalige Hulkestein de galg te zien waar Van Cruyningen stierf. De galg is vanaf de weg naar Utrecht en vanaf de Rijn goed te zien als waarschuwing voor passerende reizigers. Deze oudste galgenplaats van Arnhem stond ongeveer op de scheiding van Onderlangs en Bovenover/Utrechtseweg (de Haspel). Waarschijnlijk is de galg tot het einde van de 16e eeuw in gebruik geweest en is de functie overgenomen door de galgenberg ten noorden van de stad. (bron Arneym) |
Ananias van Cruyningen is een buitenechtelijk kind, een bastaardzoon, van een Zeeuwse edelman. Hij dient in 1567 bij Hendrik van Brederode, de Grote Geus, het jaar daarna bij Willem van Oranje en in 1569 is hij op de vloot van admiraal Dolhain. In 1570 is hij actief bij de aanslag op Deventer, een plan van Hendrik Wessels. Wessels, die met zijn schip goederen vervoert tussen Kleef en Deventer, overtuigt Willem van Oranje ervan dat hij Deventer en enkele andere IJsselsteden kan veroveren. Maar het plan wordt na de Sint Elisabethsvloed afgeblazen. Geuzen veroveren wel het Slot Loevestein maar hulp blijft uit en het koninklijk leger herovert het slot. Met twaalf metgezellen overvalt Van Cruyningen de paasnacht van april 1571 de kerk van het dorp Berchem bij Antwerpen. Zij doden twee priesters. Van Cruyningen eindigt zijn leven in dienst van Lumey voor wie hij het commando voert over een vendel Luikerwalen. Tijdens het werven van huursoldaten onder de ballingen in het hertogdom Kleef loopt hij tegen de lamp. De daden van de rebel komen aan het licht tijdens langdurige verhoren. Ananias van Cruyningen sterft aan de galg bij Arnhem op 12 januari 1572. Hij heeft zich op het laatste moment toch bekeerd tot het katholieke geloof. Drie maanden na zijn dood zetten de watergeuzen definitief voet aan wal in Den Briel. Alva denkt ook dan nog dat die geuzen niets voorstellen. 'Es nada' Bron: De Watergeuzen, piraten en bevrijders van Dr. J.C.A. de Meij |
