Amsterdam 13 maart 2003
Het Rijksmuseum Amsterdam schrijft geschiedenis. Nooit eerder is een expositie gehouden met alleen werk van Willem van Tetrode (circa 1525 - 1580), de eerste moderne beeldhouwer van ons land. De oud-Hengeloër Frits Scholten, conservator beelden van het Rijksmuseum, is blij. Hij was in Holland vrijwel vergeten.

Frits Scholten ziet de expositie als een rehabilitatie van de vermoedelijk in Delft geboren meester. Van Tetrode was de eerste Nederlandse beeldhouwer die zijn werk niet meer van hout, maar van steen en brons maakte Italiaanse conservatoren ontdekten vlak voor de Tweede Wereldoorlog dat de beroemde kunstenaar Guglielmo Fiammingo niemand anders was dan Willem van Tetrode uit Holland. Van Tetrode is een belangrijk kunstenaar geweest omdat hij samen met een paar anderen ook de renaissance, wedergeboorte van de antieke oudheid, in ons land introduceerde.

De Hollandse meester stamt uit een oud adellijk geslacht van bierbrouwers uit Leiden en Haarlem. Een prominente Van Tetrode was Aernt, de opa van Willem. Hij was schout (zowel hoofd van de politie als rechter) van Wassenaar. Ook was hij priester. Zijn testament ligt in het archief van de Van Wassenaers in kasteel Twickel bij Stad Delden.

De kunstkast, zoals die er mogelijk uit zag. De beelden zijn wel originele Willem van Tetrode's. V.l.n.r. Marcel Tettero (bouwer van deze site), Frits Scholten (conservator Rijksmuseum Amsterdam) en Annerie van Buren.
(foto Rijksmuseum)

Rechts: Het Pitigliano kabinet van Willem van Tetrode. Niccolo Orsini gaf zo'n 450 jaar geleden opdracht dit kostbare meubel te vervaardigen. Volgens Van Binnebeke is het meubel niet goed nagemaakt. 'De maatverhoudingen in de reconstructie door Frits Scholten kloppen van geen kanten', aldus Van Binnebeke.

Het kabinet was oorspronkelijk bedoeld als cadeau voor de koning van Spanje. Toen de legers van Florence in Italië de stad Pitigliano (zie foto onder) hadden ingenomen ging het kabinet, wellicht onder dwang, naar Cosimo 1 de 'Medici.

Zie ook: foto's en verhalen uit Pitigliano, het Jeruzalem van Italië

Willem van Tetrode is - naar men aanneemt - geboren in de vestingstad Delft, in of rond het jaar 1525. Hij ontmoette in Parijs de beroemde beeldhouwer Cellini. Van Tetrode reisde hem in of rond 1548 achterna naar Florence. Van Tetrode werkte zo?n twintig jaar in Italië. Hij gooide als leerling al hoge ogen. De ambitieuze Hollander had de eer mee te mogen werken aan de restauratie van belangrijke antieke bustes voor de schatrijke Medici-familie. Samen met Cellini maakte Van Tetrode een beeld van Cosimo de Medici, hertog van Toscane.

Als zelfstandig kunstenaar werkte Van Tetrode daarna in Rome aan een kunstkabinet: een grote ladekast, versierd met bronzen beelden. Het werk, waarvan het Rijksmuseum een reconstructie (geen kopie) liet maken, was een geschenk voor de koning van Spanje, Filips ll, waarmee Nederland een paar jaar later een oorlog begon.

Hoofdaltaar
Filips had zojuist Alva naar de Lage Landen gestuurd om de orde te herstellen. Vermoedelijk om dezelfde reden haalde de katholieke elite van Delft Willem van Tetrode naar Holland. Van Tetrode moest er een nieuw hoofdaltaar voor de Oude Kerk bouwen. In de eerste beeldenstorm was het oude altaar volledig vernield. Het nieuwe werk baarde veel opzien omdat het zeer vernieuwend was. Het trok bezoek uit heel Nederland. Hugo de Groot schreef er zelfs over.

Het hoofdaltaar van Van Tetrode heeft er maar zo'n anderhalf jaar gestaan. Een tweede beeldenstorm teisterde Delft. Teleurgesteld verliet de Hollandse meester zijn geboorteland om, net als enkele andere katholieke deden, naar Keulen te trekken. Keulen gold in die tijd als toevluchtsoord voor katholieken uit Nederland.

Van Tetrode maakte er vermoedelijk voor burgemeester Ter Layn von Lennep, die wijnhandelaar was, het beeld Bacchus. Ook werkt hij voor de machtige bisschop Isenburg. Als architect breidde Van Tetrode voor de bisschop de vesting van Arnsberg uit. Daar stierft hij in 1580, waarschijnlijk aan de pest.

De interesse voor het werk van Willem van Tetrode werd nieuw leven ingeblazen door de diefstal van een beeldje uit het Rijksmuseum in Amsterdam. Zo?n veertig jaar geleden verdween een bronzen Hercules.

Boven: schema van het zogeheten verloren-was procédé. Van het oermodel dat de beeldhouwer in klei boetseerde worden mallen gemaakt (A). Deze mallen zijn voor het tweede model nodig zodat het oermodel bewaard blijft. Vloeibare was wordt in de mallen gegoten (B). De was die in contact komt met de koude mal wordt het eerst hard. De overige was wordt uit de mal gegoten.

Wie het werk had gemaakt was niet precies bekend, totdat dertig jaar na de vermissing een medewerker van het veilinghuis Sotheby`s in Zürich het Rijksmuseum Amsterdam belde.

Of ze daar een beeldje van Willem van Tetrode misten? Een Van Tetrode? moet het aan de andere kant van de lijn hebben geklonken. Het kunstwerk was in een klap misschien wel veertig keer zoveel waard geworden, vertelt Frits Scholten.

Emile van Binnebeke die al vanaf 1994 onderzoek deed naar het werk van Van Tetrode kwam met het idee voor een tentoonstelling. Van Binnebeke reisde half Europa af op zoek naar werk van Van Tetrode, een speurtocht die vier jaar duurde. In februari 2003 promoveerde hij met zijn proefschrift Willem van Tetrode, De Delftse Praxiteles aan de Universiteit van Utrecht. Van Binnebeke werkt nu al enige tijd bij veilinghuis Sotherby's in Amsterdam.

Tot Van Binnebeke's grote verrassing kwam op de valreep nog een werk van Van Tetrode boven water. Een zekere meneer Smit uit Nijmegen stuurde hem een foto van een pronkschaal. Een echte Van Tetrode, gemaakt in Keulen, constateerde Van Binnebeke al snel. Met hulp van röntgenstralen, een nieuwe techniek in de beeldhouwkunst, kon hij vrijwel zeker vaststellen dat het werk van de hand van Van Tetrode is. Waarschijnlijk veilt het huis Sotherby's de pronkschaal eind dit jaar in Londen of New York.

Gespierd brons was in het Rijksmuseum Amsterdam te zien van 27 maart tot 25 mei 2003. Zo'n veertig voornamelijk bronzen beelden van Willem Daniëlsz van Tetrode. De werken komen uit musea en particuliere collecties uit Italië, Engeland, Duitsland en de Verenigde Staten. De expositie was van 23 juni tot 7 september in het Frick museum of Art in New York te zien.

Zie ook:

Een van de eerste beeldhouwers van ons land

Gouden Hercules na 40 jaar terug in museum

Beeldenstorm dompelt groot kunstenaar onder in anonimiteit, Willem van Tetrode 17 jaar in Italië

De geheimzinnige naam Guglielmo Fiammingo, Willem de Vlaming, kwam boven water na de dood van een kunstverzamelaar met gestolen werk. Hij had beeldjes van deze onbekende artiest in zijn bezit gehad. Maar pas recent staat vast dat de kunstenaar geen Vlaming was maar een Hollander. Zijn naam: Willem van Tetrode.

Paus
Aan het grafmonument van een paus van Farnese in de Sint Pietersbasiliek van Rome en aan de sokkel van Perseus van Cellini in Florence werkte hij mee en hij had invloed op kunstenaars als Hendrick de Keyser, Adriaen de Vries, Peter Paul Rubens en Hendrick Golzius. Het is daarom bijna onvoorstelbaar dat de kunstenaar Willem van Tetrode eeuwenlang totaal onbekend zou blijven. Er is zelfs geen portret van hem alleen de familiestamboom.

Altaar
Liefst 17 jaren werkte hij in Italië. Dit staat nu vast. En dat hij direct na de beeldenstorm terugkeerde in de Lage Landen is ook bekend. Van Tetrode bouwde 2 altaren voor de Oude Kerk in Delft, aan de overkant van de Prinsenhof waar Willem van Oranje destijds woonde in de Tachtigjarige Oorlog.

Beeldenstorm
Maar toen het ontzet van Haarlem mislukte begon een tweede beeldenstorm. Prominent beeldhouwwerk van Van Tetrode, nog geen jaar oud, ging daarbij verloren. Van Tetrode vluchtte met veel katholieken hals-over-kop naar Keulen. Hij vond er snel werk bij de bisschop. Zijn laatste levensjaren was hij actief als architect bij de uitbouw van een vesting in Arnsberg. Maar ook dat werd vernield.

Beperkt
Het aantal kunstwerken dat Van Tetrode naliet is beperkt en mede daardoor bleef hij een onbekende. Hij stierf anoniem aan de pest in 1588, het jaar dat Spanje de onoverwinnelijke armada stuurde. En ook dat draaide uit op een mislukking.

Zie ook: RKD.nl

Hollandse kunstenaar Willem van Tetrode in Florence

Willem van Tetrode (1530-1588) werkte 17 jaren als beeldhouwer (scultore) in Italië. Hij maakte de sokkel van het beroemde meesterwerk Perseus op het palazzo Vecchio in het hart van Florence. Negen beeldjes van Willem van Tetrode is te vinden in het belangrijke Uffizi. En op de mooiste plek in Toscanie, op ponte Vecchio, staat een buste van zijn beroemde leermeester Cellini.

Beeldenstorm
Willem van Tetrode is waarschijnlijk in Delft geboren. Een jaar na de beeldenstorm in Nederland kwam hij terug om de boom van Jesse te restaureren in de Oude Kerk van Delft. Daarna bouwde hij een nieuw hoofdaltaar voor de Oude Kerk van Delft. Maar toen Willem van Oranje ziek was en het ontzet van Haarlem een fiasco werd, kwam er een nieuwe beeldenstorm. Het werk van Van Tetrode ging daarbij verloren en is waarschijnlijk in delen verkocht om de salarissen van de soldaten te kunnen betalen.

Vlucht
Van Tetrode vlucht met veel andere katholieken naar Duitsland waar hij voor de bisschop van Keuken werkt onder meer in Arnsberg waar hij als architect een slot restaureert. De versterking ging verloren. Er is nog een ruine van over. Van Tetrode stierf in Arnsberg aan de Roer.