De watergeuzen krijgen in 1573 Biervliet in handen en daarmee voet aan wal in de graafschap Vlaanderen. De strijd is zwaar. Een kleine vloot Zeeuwse schepen landt in de nacht van 26 juli 1574 bij Terneuzen met de bedoeling Axel in te nemen.

De Spanjaarden worden in een hinderlaag gelokt en Axel valt al snel in staatse handen. De Geuzen steken gebouwen van betekenis in brand: het stadhuis, het kasteel, de kerk en het klooster van Ter Hagen bij Zuiddorpe. Terneuzen wordt evenmin gespaard.

Rechts: Willem Beukelszoon uit Biervliet vindt ergens rond 1380 het haring kaken uit. Holland en Zeeland worden rijk door het langer houdbaar maken van de haring waardoor de handel overzee enorm bloeit. Biervliet ligt op de kaart iets ten noordwesten van Axel.

Links: Axel kent een bewogen verleden. De stad vormde samen met Hulst, Assenede en Boekhoute de Vier Ambachten.

De Geuzen laten weinig van het plaatsje over aan het begin van deTachtigjarige Oorlog. Prins Maurits maakt van Axel een vestingstad.

In de Tweede Wereldoorlog worden in en rond Axel veel woningen en boerderijen verwoest.

Boven: Moffenschans staat in de gevel van dit pand. Waarom? De baljuw Servaas van Steelant loopt in 1583 over van staatse naar Spaanse zijde, vlak nadat het is veroverd door de staatsen. In Terneuzen lukt dit verraad niet. Philips van Hohenlohe vertrekt zondagmiddag 6 november 1583 met een speciale opdracht vanuit Middelburg naar Terneuzen. Rond middernacht landt hij met tien vendels, misschien wel 1000 mannen, grotendeels Duitse huursoldaten bij Terneuzen en bouwt een flinke schans.

Het doel van de militaire operatie is de belangrijke haven Antwerpen te blokkeren. Scheepvaart op de Schelde moet onmogelijk blijven. Van Hohenlohe wil de vijand uit het Land van Waes verdrijven. Op 11 en 12 november vinden er schermutselingen plaats. Spaanse soldaten bemoeilijken het werk aan de schans door het land onder water te zetten. De Spanjaarden breiden de verdedigingswerken van Axel, Sas van Gent en Hulst eveneens flink uit. Bij Philippine wordt zelfs een nieuwe schans opgeworpen. Terneuzen vormt een grote bedreiging voor Parma. Terneuzen kon een steunpunt worden voor de bevoorrading van Gent.

Axel blijft in handen van de prins van Oranje tot 30 oktober 1583. Servaas van Steelant, baljuw van het Land van Waas, loopt dan over naar de Spaanse kant. Het oostelijk deel van Zeeuws-Vlaanderen, op Terneuzen na, is weer Spaans.

Moffenschans
Maar al op 6 november komt het staatse antwoord: Philips, graaf van Hohenlohe, en later schoonzoon van Willem van Oranje, komt met duizend militairen het bruggenhoofd Terneuzen versterken en begint zich onmiddellijk in te graven. Hij bouwt met zijn Duitse ruiters een nieuw fort dat de naam de Moffenschans krijgt.

De Spanjaarden proberen het staatse steunpunt in te nemen, maar slagen daar niet in. Prins Maurits wil meer grond in Vlaanderen in handen krijgen, meer dan alleen Biervliet en het dijkdorp Terneuzen met de Moffenschans.

Twintig jaar na zijn dood lukt het zijn halfbroer Frederik Hendrik wat Maurits graag wilde. In 1645 neemt de stedendwinger het laatste Spaanse bolwerk in Zeeuws-Vlaanderen in. Dat is Hulst.

Sterke vesting

Axel is een sterke vesting met wallen, bolwerken en vesten.

Volgens dr. Wesseling is het beeld waarschijnlijk afkomstig van de poort van het Spaans kasteel. Franciscus de Aldano bouwt dit fort in 1575 om invallen van de watergeuzen af te slaan.

Het kasteel was omringd met een muur, met daarin een poort met Latijns opschrift in het Nederlands: “Ik ben verdediger van de niet in opstand zijnde landen en wateren; zorg ervoor dat de verdediger geen aanvaller wordt, Franciscus de Aldano, kapitein van Filips, koning van Spanje, heeft mij gesticht. Daarom heet ik Aldano, eind april 1575”. Anderen beweren dat het beeld dateert van omstreeks 1650 en dus niet van het Spaans kasteel afkomstig kan zijn. Tot nu toe is er nog niemand in geslaagd te achterhalen van welke familie dit wapen is.

Van de vesting Axel (kaartje rechts) is nauwelijks iets over.

Gedenkwaardig

De datum 17 juli blijft voor Axel een gedenkwaardige dag. Oud-Axelaar Chiel van Doeselaar schreef over de inname in 1568 een geromantiseerd verhaal in het boek 'De Spion van Piron'.

Bron: BN Stem

In de 16e en 17e eeuw hebben Axel en de omringende ambachten zwaar geleden onder de Tachtigjarige Oorlog. De regio is jarenlang frontgebied. De Staten van Zeeland laten ter verdediging van de streek grote delen van het Vlaamse polderlandschap onder water lopen en geven het daarmee over aan eb en vloed. De toen uitgescheurde geulen zijn nog op veel plaatsen in het landschap zichtbaar. Het krekengebied rond Axel vertoont nog tal van oude vestingresten.