Wandeling in de duinen van Tetterode

Wandeling Tetterode Over het landgoed van de `Markiezin van Carabas`

1828-1912

`Bloemendaal en Overveen zijn de lusthof van den uitgaanden populairen Amsterdammer`, schrijft Jan Feith in in het vooroorlogse plaatjesalbum `Zwerftochten door ons land; Noord Holland`. Hij is lyrisch na een bezoek aan het gebied Tetterode dat langzamerhand Overveen is gaan heten.

Hij vervolgt: `Dat zijn de dagjesmenschen, die in oude tijden hier aanzwermden per Jan Plezier en nu nog per fiets, per trein en per motorwiel. De vurige minnaar van Kraantje Lek en het Brouwerskolkje.`

`De tijden veranderen en tegenwoordig gaan die vaste tradities er lichtelijk uit. Of Kennemerland er rouwig om is?` En nog steeds vinden toeristen rust in de fraaie natuurgebieden als Elswout, de Koningsberg en de Waterberg in het voormalige Tetterode. Stap uit de trein aan de Tetterodestraat in Overveen tussen Haarlem en Zandvoort. Je weet niet wat je mist!

De Brouwerskolkje met de theeschenkerij, uitspanning Kraantje Lek met de duintop de Blinkert en natuurreservaat Middenduin van Staatsbosbeheer.

El Dorado

De Middenduin van Staatsbosbeheer ligt verscholen achter hoge duinen en is van de weg af nauwelijks te zien. In dit fraaie natuurgebied ligt een brede vaart en een natte vallei.
(nr 9 op het kaartje).

De vallei is omgeven door zwaar beboste duinen met enkele Hans-en-Grietje-huisjes op de achtergrond.

De vrij onopvallende toegang tot dit el dorado ligt rechts van de oprijlaan naar huize Duinlust (nr 8), waar ooit `de markiezin van Carabas` resideerde.

Binnenduinen bij Overveen (voorheen Tetterode)

De route

Acht kilometer ofwel twee uur. De route is gemarkeerd met paaltjes - wit-rood vanaf station en geel in Middenduin van Staatsbosbeheer.

Op het perron van het NS aan de Tetterodeweg (nr 1) ziet u aan de oostzijde rechts een geheimzinning duintrappetje met een hek. Dat hek is een restant van een bijzonder privilege van deftige bewoners van het hierachter gelegen landhuis Belvédère (nr 2). om direct op de trein te stappen. In 1881 is dit `recht` bedongen bij de aanleg van de spoorlijn Haarlem-Zandvoort.

Links: Kaartje van Overveen in de gemeente Bloemendaal (bron: ANWB)

De Markiezin van Carabas

F. van Lennep noemde de bewoonster van Huize Duinlust (nr 8/zie foto bovenaan) de markiezin van Carabas. Haar echte naam was Anna van der Vliet-Borski (1828-1912). Ze is telg uit een Amsterdams geslacht van geldmagnaten. Haar grootvader, Willem Borski 1 kocht onder het motto `grondbezit is macht` in 1805 het landgoed Elswout.
Later voegde hij Middentuin toe aan zijn bezit. Zijn weduwe en zijn zoon Willem 2 kochten in 1828 Duinlust, Vaart & Duin (nr 12) in 1838 en Belvédère in 1863. Erfgename Anna kreeg als een `markiezin van Carabas` dit uitgestrekte bezit in haar schoot geworpen.

Grenssteen

Het nieuwe smeedijzeren hek met davidster (nr 3) maakt duidelijk dat dit verstilde begraafplaasje met een joodse is: aangelegd in 1797 door de `Neie Kille`, een verlichte en vrijzinnige afsplitsing van de oude Hoogduitse joodse gemeente in Amsterdam.

Op de tuinhoek van theeschenkerij Het Brouwerskolkje ligt rechts een fraai grenssteen met de inscriptie `B.Gilt` een afkorting voor Brouwersgilde.

Op 24 juni 1910 verstuurt een onbekende man of vrouw deze briefkaart met een postzegel van één cent vanuit Bloemendaal naar mejuffrouw Ch. Hoek, 50 Voustraat (?) in Brielle. Op de kaart is duidelijk de brug voor de spoorlijn Haarlem (Overveen) - Zandvoort te zien. De Zanderij(vaart) maakt hier een knik, zoals op kaartje hierboven duidelijk is te zien.

Dat liet in de vroege 17e eeuw de gelijknamige kolk (nr 4) hier beneden graven om ter vervanging van het vervuilde Spaarnewater schoon duinwater met waterschuiten naar Haarlem te vervoeren via een daartoe verbrede duinbeek, de latere Brouwersvaart (nr 5).

In de kolk lagen schuiten waarin het duinzand uit vletjes van de `zanderij` van het naburige landgoed Elswout werd overgeladen. Rond 1850 is de vanuit Elswout kronkelende Marselisvaart (nr 6), genoemd naar Gabriel Marselis, in rechte lijn doorgetrokken om de hoge duinen `af te zanden`. (Na de vaart over te zijn gestoken, onmiddellijk rechts afslaan. Hier begint landgoed Middenduin van Staatsbosbeheer.)

Een intieme vallei (nr 7) loopt u binnen, ontstaat met graslanden, steile beboste hellingen en romantisch ogende dienstwoningen uit de jaren 1880. Dit gebied hoort bij Huize Duinlust (br 8). Na de spoorbrug (Zandvoort - Overveen) verbreedt de zanderij (nr 9) zich spectaculair. Krokussen en hyacinten pronken in het groen van het voorjaar. Staasbosbeheer spoelt het gif uit de bollengrond door met dammetjes het duinwater langer vast te houden. Het gevolg is dat er steeds meer planten bloeien, zoals stinzenplanten (betekent in het oud-fries landhuisplanten). De afgelopen vijftien jaar is het aantal soorten spectaculair toegenomen van 26 tot 61. (bron: Staatsbosbeheer).

Recht voor ons staat het voormalige boswachtershuis met z`n puntdaken en links daarachter, verscholen in het geboomte staat de oude boerderij Middenduin (nr 10) restant van een letterlijk verzand experiment in de historie van de vaderlandse duinontginning uit de periode 1795 - 1806 (Franse bezetting). Op de Kemperberg (nr 11) probeert Staatsbosbeheer het duinlandschap terug te krijgen.

Kraantje Lek, duinbron aan de voet van de Blinkert

En-voor 't geval dat uw al te star liberalismus de ge-
tuigenis wraakt van 't retrogressistisch-kruipend gild
der straatmakers - vraag 't eens aan de Haarlemmer
duinen, aan Kraantje Lek of de Brouwerskolk. Bespied
daar, liefst op 'n Zondag, de Amsterdammers die 't ge-
luk hebben zich maar eenmaal 's jaars te vermaken-
wie altyd plezier kan hebben, heeft het nooit - en zeg
my of er in die zucht om te klauteren iets ligt dat naar
verheven excelsior heenwyst? Misschien zegt ge ja,
maar ik geloof er niets van.'

In draf door de duinen
Al in 1944 schreef de bekende natuurliefhebber Jac. P. Thijsse een nota over het beschermen van het duingebied ?tusschen den Zandvoortschen Straatweg en het Noordzeekanaal?. Tegenwoordig liggen de Hollandse duinen voor veel Hollandse zonaanbidders alleen maar in de weg. Naar hun doel: het strand. Wandelaars en fietsers kennen de schoonheid wel en zijn er het gehele jaar door te vinden. Wie eens wat anders wil kan per paard de duinen verkennen. Oftewel rijden op plekken waar je anders niet kan of mag komen.

De kalkrijke duinen van Zuid-Kennemerland staan bekend als het meest gevarieerde duinlandschap van Nederland. Met levende stuifduinen, mystieke eikenbossen, meertjes met kraakhelder water en schier eindeloze vergezichten. En natuurlijk is de aloude rol van de duinen overal te zien. Maar hoe kan dat mulle zand een natuurlijke dam tegen het wassende water vormen? Wie goed kijkt ziet Moeder Natuurs complexe samenwerking tussen bomen, planten en dieren. Waarbij de mens mag toekijken.

Dieren spotten
Victor, mijn paard, verruilt met graagte zijn stal voor het open veld. Het paadje is niet breder dan twintig centimeter en slingert zich tussen de struiken door. Ik hoef me geen zorgen te maken over welke richting we op moeten. Mijn trouwe viervoeter kent het pad door en door. In het park liggen talloze ruiterroutes, in totaal meer dan vijftig kilometer. Het maakt niet uit welke route je neemt, de diversiteit van het gebied is erg groot. Naast ons landt een buizerd in een den. We mogen opvallend dichtbij komen. Andere dieren die je pad kunnen kruisen zijn vos, ree, damhert of konijn. De kans deze te spotten is het grootst in de ochtend of de schemering.

In het bezoekerscentrum is te zien dat bomen met hun wortels in het park natuurlijke zandvasthouders vormen, net als de vele planten en struiken. Ik begrijp ineens waarom mijn paard zo graag met mij op stap wilde. Hij proeft zo?n beetje elke plant of graspol en toont en passant aan dat de meeste struiken hun werk extreem goed doen. Bijna nooit rukt hij de plant los, zijn buit bestaat enkel uit wat sappige blaadjes.

Mijn uitzicht verandert continu. Het strand is langgerekt en rustig. Ideaal voor een stevige spurt door de branding. De wind is heer en meester in de zeereep, oftewel de eerste duinenrij achter het strand. Daarachter bevinden zich (bijna on-Nederlandse) vochtige duinvalleien met duindoorn, dauwbraam, ligusters en vlier. Overal waar ik kijk zie ik bessen aan de struiken; dit moet een vogelwalhalla zijn. De struiken gaan langzaam op in bossen, waar de schaduw voor koelte en een minder uitbundige vegetatie zorgt.

Bron: TCTubantia.nl