Een kundig Spaans legerleider is Christoffel Mondragon. Hij komt met Alva in 1567 in de Lage Landen om de orde te herstellen. Hij zal lang blijven. Nadat de geuzen op 1 april zijn geland in Den Briel en grote delen van het huidige Nederland bevrijden, herovert Mondragon Gelderland en verjaagt de graaf Van den Berg.

Christoforo Mondragon moet in 1572 ook Zeeland gaan heroveren. Hij waadt tot ieders stomme verbazing met zijn soldaten zo'n vijftien kilometer door het water van Tholen naar Beveland over de Oosterschelde, vecht zich door de linies om Goes en ontzet de stad met 3000 soldaten. Het is eind oktober 1572. Tseraerts en Entens pakken hun biezen. Twintig maanden lang in 1573 en 1574 verdedigt hij Middelburg, de hoofdstad van Zeeland tegen de geuzen. Hij is er gouverneur.

Mondragon verdrijft met zijn soldaten op 8 mei 1573 geuzen uit de omgeving tussen Tholen en Bergen op Zoom. De geuzen willen het land onder laten lopen door de dijk te vernielen. In het gevecht doodt Mondragon 800 geuzen.

Een zekere Joost van den Ende uit Zierikzee valt met zijn watergeuzen de gloednieuwe vloot van Mondragon aan. Hij moet in 1574 Zierikzee innemen in een poging een wig te drijven tussen noord en zuid Zeeland.

Een scherp en langdurig gevecht volgt en acht tot elf schepen moet Mondragon afschrijven. Enige honderden matrozen en soldaten, onder wie een kapitein, komen om. Een ander huzarenstukje van Mondragon is zijn nieuwe poging Zeeland te heroveren voor de koning in Spanje.

Hij trekt met een heel leger van 1500 man in de nacht van 28 op 29 september 1575 van Tholen naar Duiveland. Zo'n 500 soldaten komen later per boot. De troepen moeten van Duiveland door het water de Gouwe naar Schouwen.

Rechts: Zeeland in de 16e eeuw. Vanuit Tholen (Sint Maartensdijk en Annaland, helemaal rechts) steekt Mondragon eerst over bij laag water naar Beveland (Oosterschelde) om een paar jaar later nog een keer vanaf Tholen door het Zijpe naar Duiveland te trekken.

Boven: Het ongelooflijke gebeurt. Zo'n 1500 Spaanse soldaten steken op 28 september 1575 's nachts de Zijpe over. Geuzen proberen vanuit platbodems de soldaten van Mondragon tegen te houden. De oversteek van Tholen naar Duiveland (op de achtergrond) en daarna naar Schouwen, lukt veel soldaten. Zij gaan na de inname van Zierikzee echter muiten omdat ze al maanden geen rooie cent hebben gezien en 'vreten' de rijke havenstad Antwerpen kaal (de Furie van Antwerpen). De gravure is van C. Decker.

In de ochtend van 29 september 1575 komt Mondragon met het overige deel van zijn troepen, onder meer Duitsers en Walen, per schip in Duiveland. Binnen een dag zijn de Spanjaarden heer en meester op het eiland. Zij doorwaden ook de Gouwe naar Schouwen. Mondragón trekt niet direct naar de grootste stad, Zierikzee, maar valt kleinere verdedigde plaatsen aan, zoals Bommenede (Afbeelding hieronder) en Brouwershaven. Schouwen wordt na drie dagen bezet.

De Geuzen steken voordat ze Brouwershaven verlaten de stad in brand. In het versterkte Bommenede bieden de troepen van de Prins echter hardnekkig tegenstand. Pas na een week is het verzet gebroken. Op 30 oktober volgt de overgave van de vesting. De Spanjaarden zouden vrijwel het gehele prinsgezinde garnizoen ombrengen (bron).

Willem van Oranje en admiraal Lodewijk Boisot delen de ingesloten opstandelingen in Zierikzee onder leiding van Ruychaver op 18 mei 1576 mee dat er binnenkort een ontzettingsleger komt. Maar de Spanjaarden onderscheppen de postduif en richten de kanonnen precies richting de aanstormde vijand. Zo'n 150 schepen en twintig vendels soldaten nemen zij op de korrel. Het ontzet mislukt en Mondragon verovert Zierikzee op 2 juli 1576, waarna de winnende soldaten vrijwel onmiddellijk gaan muiten. Ze hebben al maanden geen salaris gehad. Antwerpen ondergaat de Spaanse furie, een orgie van geweld en plunderingen.

Rechts: De degen van Mondragon piekt omhoog op de linker woning aan de stadszijde van de Noordhavenpoort in Zierikzee. Het bouwwerk stamt volgens de gevel uit 1559. Mondragon wint de strijd om de stad na negen maanden belegeren en vechten.

Maar het gewonnen terrein gaat al snel verloren wanneer zijn slecht betaalde troepen muiten. Spanje is bankroet. De Furie van Antwerpen is het gevolg en daarna de Pacificatie van Gent. Een vurige wens van Willem van Oranje gaat in vervulling in 1576.

Links: Deze prent is vermoedelijk uit een werk van de historicus Pieter Bor, ooggetuige van de Tachtigjarige Oorlog.

Oorspronck, begin ende aenvang der Nederlantscher oorlogen, beroerten ende borgerlijcke oneenicheyden van rond 1595-1612.

Het beleg van Zierikzee duurt zo'n negen maanden. Op 21 juli 1576 geeft de staatse legerleiding de strijd op. Zeeland bestaat net als Holland uit twee delen.

In 1579 neemt Mondragon als gouverneur van Overmaze (stadhouder van Limburg) in 1578 en 1579 deel aan de belegering van Maastricht. Ook is hij actief bij het beleg van Antwerpen in 1585 en bij de gevechten in Zeeuws-Vlaanderen in 1591. Mondragon bekleedt een aantal belangrijke posten, zoals gouverneur van de citadel van Antwerpen.

Mondragon laat in 1595 nog eens zien wat hij kan. Hij dwingt prins Maurits tot het stoppen van het beleg van Grol of Grollo (Groenlo). Maurits ligt op 21 juli 1595 met een legermacht van 9000 man bij Groenlo.

Fout
Mondragon ontzet Groenlo door een fout van een spion. Deze meldt prins Maurits dat Mondragon met 5000 man infanterie en 1200 cavalerie de Rijn oversteekt. In werkelijkheid is het leger veel kleiner. Maar hij besluit het beleg af te breken. Maurits is voorzichtig. (Bron: Oorlog mijn arme schapen van Ronald de Graaf).

Op 2 september 1595 verrast Mondragon staatse cavalerie bij Wesel in Kleef. Filips van Nassau en Ernst van Solms sneuvelen in de hinderlaag
(bron DBNL.org). Mondragon sterft op 3 januari 1596 in Antwerpen waar hij gouverneur is. Volgens sommige bronnen zou Mondragon toch enig begrip tonen voor de opstandelingen in de Lage Landen. Het plaatsje Mondragon waar hij vermoedelijk vandaan komt ligt in het hart van Baskenland. Wellicht had hij begrip voor de opstandelingen omdat de Basken van oudsher zich ook verzetten tegen de overheersing van Castilië en de Spanjaarden.

Bij de viering van het 200-jarig jubileum biedt de Sociëteit de Vereeniging anno 1802 de bevolking van Schouwen-Duiveland het Mondragonpad aan. Het pas verbindt Zijpe met Zierikzee.

Mondragónpad van J. Visser en J.G. Hoogenraad.