1583 - 1595
Martinengo versterkt vesting Enschede met zeven bolwerken
|
Commandant Mario Martinengo van Enschede bouwt zeven bolwerken langs de stadsgrachten van Enschede. Enkele namen zijn nog bekend. De Duivelskeuken ligt tussen de Heurne (nr 1) en de Van Lochemstraat en bolwerk Den Bril of De Bril (nr 2) vind je tussen de Kalanderstraat en de vroegere Zuiderhagen, op het huidige Van Heekplein. De andere bolwerken liggen tussen de Kalanderstraat en de Klomp, vlakbij de Zuidmolen, ook nog aan de Pijpenstraat (bibliotheek) en in de hoek tussen de Korte Hengelosestraat en de Noorderhagen. Het zevende bolwerk ligt op de plaats van het Larinkssticht. Het woord boulevard in de Franse taal is overigens van het Nederlandse woord bolwerk overgenomen. Enschede heeft al in de 15e eeuw een dubbele gracht. Maar de bolwerken zijn in het begin van de Tachtigjarige Oorlog niet meer stevig. |
 |
B. Stegeman schrijft dat in 1567 geuzenaanvoerders in kasteel Gemen in de graafschap Kleef net over de grens bij Winterswijk bijeen zijn om een gewapende opstand te bespreken. Graaf Willem van den Berg, wiens goederen verbeurd verklaard zijn, wil Gelderland en Overijssel met gewapende soldaten bezetten. De boeren en burgers leven in angst. De eerste onderneming van de geuzen heeft weinig succes. In 1572 begint de ellende voor de bevolking pas goed. De geuzen van graaf Van den Berg eisen in de zomer de vesting Bredevoort bij Winterswijk op. De Staatse soldaten dringen op 20 juli de kerk van Winterswijk binnen en roven kelken, monstransen en kerkparamenten (kerktextiel). De Oude Kerk van Enschede valt begin van 1573 in handen van beeldenstormers. Getuigen verklaren op 19 januari dat troepen van graaf Willem van den Berg op weg naar Oldenzaal zich in Goor nestelen. Zij zouden het stadsbestuur van Enschede brandschatten vanuit Goor.
Rechts: De plaatsen waar Mario Martinengo de bolwerken bouwt. Alleen de namen van de Duivelskeuken en Den Bril (Van Heekplein) zijn nog bekend. |
 |
 |
Links: Een bolwerk is een soort vooruitgeschoven post in een gracht. Vanuit een bolwerk zijn de flanken te beschieten wanneer een vijand aanvalt. Het Franse woord boulevard is afgeleid van het Nederlandse woord bolwerk. (bron: Onze Taal kalender) |
|
Na het verraad van Rennenberg in 1580 is Enschede een makkelijke prooi voor stropende troepen. In 1583 krijgt de stad een garnizoen in dienst van de koning in Spanje. Mario Martinengo versterkt Enschede. Ook Delden nemen de Spanjaarden flink onder handen. |
 |
In oktober 1597, wanneer prins Maurits met een groot leger nadert, is de vesting Enschede 'ongelooflijk slecht versorgd'. Spanje kampt weer met financiële problemen. Het staatse leger verschijnt op 18 oktober voor de poorten van de stad die zich zonder slag of stoot overgeeft. Maurits ontmantelt de vestingwerken grotendeels. Soldaten gooien de wal in de binnengracht. Op de binnengracht komen nieuwe woningen en tuinen, zoals de Wenninkgaarde. De Labdiek, Achterstraat en Achter 't Hofje ontstaan. De militaire rol van Enschede is met het dempen van het laatste stuk gracht in 1600 uitgespeeld. De verpachting en verkoop van de grond langs de Noorder- en Zuiderhagen begint in mei 1600. De zeven bolwerken verdwijnen ook. De Espoort en Veldpoort en de buitenste gracht blijven grotendeels tot de stadsbrand in 1862 in tact. Met het puin van de huizen is het laatste stukje gracht gedempt. Rechts: Op de splitsing van de Noorderhagen en de Heurne heet het bolwerk de Duivelskeuken, mogelijk een verwijzing naar het landgoed Duivelshof tussen Oldenzaal en Losser. |
 |
 |
Het volgende bolwerk bouwt Mario Martinengo aan De Klomp, bij de Kalanderstraat. Op de achtergrond de toren van het stadhuis van Enschede. |
| Op de hoek van de Heurne, De Klomp en de Kaladerstraat (links buiten beeld) stond eens een bolwerk bij de Espoort die een aanval vanaf de hoog gelegen es moet weerstaan. |  |
 |
Een ander bolwerk komt op deze plek. Aan de Kalanderstraat, op het Van Heekplein. Toen de grachten na de grote stadbrand in 1862 werden gedempt breidde Enschede uit met Achter 't Hofje, de bebouwing links. |
Op deze plek op de hoek Van Heekplein en de Raadhuisstraat, ongeveer op het meest zuidelijke punt van de middeleeuwse stad Enschede, stond weer een ander bolwerk. |
 |
 |
Op de Van Loenshof stond het hof van Van Loen of Van Loon. Ook hier stond een bolwerk aan de gracht. Aan de overkant van de gracht, dus buiten de stad Enschede, stond de Zuidmolen. Nu is dit een winkel- en wooncomplex (op de achtergrond nog net zichtbaar). |
 |
Voor de koning van Spanje verrijst hier aan de Pijpenstraat bij de huidige bibliotheek een ander bolwerk. Het terrein loopt hier voelbaar op vanuit de diepte van de voormalige gracht naar de binnenstad, de Schouwburg van Enschede. |
| Ook hier bij De Slegte (rechts op de foto) stond een bolwerk. Links achter is de Korte Hengelosestraat en rechtsachter de Noorderhagen. Tussen deze twee straten, dus waar nu dit grote winkel- en woonpand staat, heeft een bolwerk gestaan in de late middeleeuwen. Maria Martinengo, een Italiaanse ritmeester, bouwt er een bolwerk in 1589. Tekst en foto's: Marcel Tettero |
 |