Kattelaar Enter groter dan Oosterhof in Rijssen

Verkeer A1 raast langs grachten voormalig middeleeuws kasteel en herenhuis van rond 1630

Kattelaar of Cattelaar en Catteler bestaat al zeker zeshonderd jaar. De naam is rond 1382 voor de eerste keer genoemd. De naam kate laar betekent kleine boerenwoning in een begroeid landschap. Het voormalige herenhuis aan de Regge bij Enter staat beschreven in leenregisters van de bisschop van Utrecht. Leenman is Albert van den Reve, maar hij is niet de bewoner. Albert van den Reve is een roofridder en borgman van de graaf van Goor.

Links: Alleen het bouwhuis staat er nog. Rechts van het bouwhuis stond het kasteel dat volgens een bewoner 17 bij 25 groot was. De gracht zou wel vijftien meter breed zijn geweest en drie meter diep.

Kettelaar is in 1475 als leengoed vermeld in het schattingsregister van Twente. Het is dan een katerstede, een kleine boerderij. De stede staat regelmatige vermeld in de leenregisters. En in 1601 hoort bij het Kattelaar in het verpondingsregister zes mudde land, ongeveer drie hectare en in 1602 betaalt de eigenaar belasting voor twee paarden en een bijenkorf.

Rechts: Het bouwhuis gezien vanaf de plek waar het kasteel Kattelaar eens stond. Dit is het oudste pand in Enter en stamt van rond 1690.

De snelweg scheert langs het bosje met gracht. Honderd meter naar achteren stroomt de Regge onder de snelweg door.

Iets naar rechts van de snelweg ligt parallel een restant van de gracht van Kasteel Kattelaar dat weer zo'n twintig meter naar rechts heen gestaan aan de Regge.

Het herenhuis is mogelijk aan het einde van de Tachtigjarige Oorlog gebouwd na 1627 toen Twente Staats werd op de fundering van het oude kasteel.

Frederik van Ketteler schenkt de diaconie van Hellendoorn vijftig Carolusguldens in 1646 voor het terugbrengen van zijn weggelopen hond waarmee hij jaagt. Hij reageert kennelijk impulsief want door zijn hoge schulden komt het nooit tot een betaling. (Bron: Ponsteen Het kerkdorp Hellendoorn p. 199)

Het markebestuur keurt op 28 mei 1660 goed dat J. Boncamp een halve waar in de Enter marke verkoopt op 'den huyse Katteler'. De verkoop gebeurt 'ten respecte van desselfs vader zaliger gedane diensten voor de Enter marke'. Boncamp is rentmeester van Twente en zijn zoon is richter in Oldenzaal.

Links: De snelweg A1 schampt de gracht van de Cartelaar of Kettelaar bij Binnengerrit. Bouwhuis en schuur staan hier nog op. Maar het kasteel in de hoek van de gracht is verdwenen. De overgang van de weg Rijssen Delden over de Regge was een strategisch punt voor het heffen van tol.

In 1675 betaalt Boncamp vuurstedengeld, een belasting voor elke schoorsteen. Ten Catteler heeft er zes. Maar is onbewoond. Het herenhuis is groot. Het kasteel De Oosterhof in Rijssen telt maar vier schoorstenen in het vuurstedenregister van 1682.

Rechts: Het voormalige kasteel met het bouwhuis omgeven door grachten. Zo zag het er ooit uit. Er is een ligplaats voor zompen uit Enter aan de weg tussen Delden (naar rechts) en Rijssen (naar links).

De boerderij tegenover het kasteelterrein draagt de naam Kattelaar met trots. Een grote wit gekalkte zwerfkei is beschilderd met de naam van het voormalige kasteel waar een borgman van Goor eens resideerde. Vermoedelijk heette het vroeger Kartelaar, zoals de omgeving en de straat nog steeds wordt genoemd. Later is de naam verbasterd tot Kattelaar. In Delden heet een straatje nog Kattenbothof. Via dit weggetje gaat de reiziger langs de Kattelaar naar Rijssen.

Ladies of the Catteler against the Twickeler Schipvaart or Twickelervaart

The Twickeler Schipvaart, eleven kilometers long, so easily conceived, proved to be far more difficult to realise than Count Carel van Wassenaer would have thought. It took a work force of four hundred men nearly four years to complete. Practically speaking, the workers had to build two locks and twenty bridges, as well as dig out eleven kilometers worth of marshy soil. This slowed down the completion of the canal considerably.

However, the Count’s main problems were not of a practical nature. They centred on old feuds and historical troubles with the Councils of the Marks, the administrative areas into which the Country of Twente was divided in those days. Each Mark placed its own obstacles in the way of the Canal, most of which had to do with land ownership and farmers’ resistance against the digging of a canal through their pastures.
Especially the Ladies of the Catteler, the prosperous and unmarried owners of a great number of farms in Enter, were fanatically opposed to the plan. They felt the Canal would divide the land of the tenant farmers in an unacceptable manner. The farmers of Enter, united under the leadership of the Ladies, mounted a counter-attack. Whatever cubic metres of earth had been dug out by Count Carel’s work force by day, was immediately filled in by the angry Enter farmers at night. But after much diplomatic to and fro, the Count and the Ladies reached an agreement and the Canal was finally finished, nearly four years after the work had begun in 1772. The Canal was a success.

Rechts: De buurman van het bouwhuis, wiens moeder er is geboren, heeft nog een aantal keiharde bakstenen uit de fundering gehaalf van het voormalige kasteel Kattelaar of Kartelaar.

Foto: Marcel Tettero